Dzieje Olecka 1560-2010, red. S. Achremczyk, Olecko 2010.
NotebookLM
Niniejsza książka stanowi monografię historyczną Olecka, obejmującą całość jego losów. Powstała z inicjatywy władz miejskich, a trud jej napisania podjęła grupa historyków olsztyńskich związanych z Ośrodkiem Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie.
Olecko jest przedstawione jako kolorowe, gościnne miasto, zamieszkane przez ludzi zaradnych i aktywnych, którzy coraz umiejętniej wykorzystują atuty położenia i walory przepięknego mazurskiego krajobrazu.
Dla wielu osób urodzonych i wykształconych w Olecku, którzy rozjechali się po Polsce i świecie, monografia ta ma wyjątkową wartość, pozwalając powrócić do najpiękniejszych lat i do miasta wyjątkowego.
Olecko, malowniczo położone w sercu Mazur, nad Jeziorem Oleckim i rzeką Legą, to miasto z niezwykle bogatą i złożoną historią, naznaczoną wpływami wielu kultur i narodowości. Od swoich prehistorycznych korzeni po współczesny, dynamiczny rozwój, jest to miejsce, które niezmiennie świadczy o wyjątkowej wytrwałości jego mieszkańców oraz ich zdolności do adaptacji w obliczu zmieniających się warunków politycznych i gospodarczych. Zrozumienie dziejów Olecka pozwala dostrzec, jak jego odwieczny status miasta pogranicza kształtował jego tożsamość, gospodarkę i kulturę.
Od prehistorii do oficjalnej lokacji miasta
Ślady najwcześniejszego osadnictwa na terenie gminy Olecko sięgają ponad 10 tysięcy lat temu, do schyłkowego plejstocenu, kiedy to obszar ten zamieszkiwały ludności kultury kundajskiej, niemeńskiej oraz Zedmar, trudniące się gospodarką łowiecko-zbieracką. Znaleziska archeologiczne w okolicach Doliw, Dzięgieli Oleckich, Lenart, Możnych, Imionek, Sedranek i Olecka potwierdzają obecność mezolitycznych stanowisk. W neolicie pojawiło się rolnictwo, a w epoce brązu mieszkańcy regionu doskonale opanowali metalurgię, wytwarzając ozdoby, narzędzia i broń. Okres rzymski przyniósł prosperity, łączącą się z handlem bursztynem, a około V wieku n.e. tereny te objęła kultura sudowska, od której wywodzą się przodkowie Jaćwingów.
Pierwotnie obszar nad jeziorem i rzeką Legą nazywano Margrabowa, podobnie jak powiat Olecko (Oletzko). Zmiana nazwy nastąpiła w 1928 roku, kiedy miasto utraciło polski rdzeń, przyjmując niemieckie brzmienie – Treuburg, choć powiat nadal był określany jako oleckowski. Oficjalny akt lokacji miasta został wydany w 1560 roku przez księcia Albrechta von Hohenzollerna, który nadał mu nazwę Margrabowa, wywiedzioną od jednego ze swoich tytułów – margrabia.
Margrabowa – życie i wyzwania w XVI-XVIII wieku
Margrabowa, dzisiejsze Olecko, zostało założone w 1560 roku przez polskiego zasadźcę Adama Wojdowskiego i zasiedlone przez polskich osadników. Wizją było stworzenie ośrodka aktywizującego gospodarczo region pogranicza prusko-litewsko-polskiego, czerpiącego zyski z handlu z Wielkim Księstwem Litewskim i Koroną Polską. Akt lokacyjny przyznawał miastu 111 łanów ziemi, przeznaczonych na parcele miejskie, działki przyrynkowe i dla pozostałych mieszczan.
W Margrabowej funkcjonowały organy władzy, takie jak sąd, ława i burmistrz. Życie codzienne mieszkańców w XVI-XVIII wieku było w dużej mierze związane z rolnictwem i hodowlą, co sprawiało, że niewiele różniło się od życia na wsi. Rozwijało się również rzemiosło, z cechami zawodowymi zrzeszającymi piekarzy, rzeźników, szewców, krawców, kowali i garncarzy. Handel odbywał się na cotygodniowych targach i dorocznych jarmarkach. Miasto borykało się z konfliktami między starostami a radą miasta (np. w 1689 roku) oraz z tragicznymi wydarzeniami, takimi jak niszczycielskie pożary (m.in. w 1701 i 1753 roku) i epidemie, w tym dżuma w 1710 roku, która zdziesiątkowała ludność. Po reformacji w 1525 roku, Olecko stało się ważnym ośrodkiem luterańskim, a szkoły przykościelne odgrywały kluczową rolę w edukacji.
XIX Wiek. Przemiany, germanizacja i rozwój infrastruktury
Wojny napoleońskie (1795-1815) negatywnie wpłynęły na gospodarkę regionu, jednak po klęsce Prus w 1806 roku wprowadzono reformy, w tym zniesienie poddaństwa chłopów. W 1818 roku utworzono powiat olecki w rejencji gąbińskiej.
XIX wiek przyniósł Olecku charakter miasta wielokulturowego, zamieszkiwanego przez Niemców, Polaków i Żydów. Na początku stulecia proporcje ludności polsko- i niemieckojęzycznej były wyrównane. Jednak w drugiej połowie wieku nastąpił wzrost germanizacji, szczególnie w szkolnictwie, co doprowadziło do spadku liczby Polaków. Mimo to, niektórzy duchowni, jak pastor August Fryderyk Czygan, bronili języka polskiego. Gospodarka powiatu była silnie związana z rolnictwem, a częste nieurodzaje i bieda skłaniały ludność do masowych migracji na zachód Niemiec i do Stanów Zjednoczonych.
Druga połowa XIX wieku to również okres intensywnego rozwoju infrastruktury. Pojawiły się poczta, drogi bite i linie kolejowe, z których w 1879 roku dotarła do Olecka linia łącząca miasto z Wystruci, Darkiejmami, Gołdapią i Ełkiem, co znacząco ułatwiło komunikację i handel. Powstawały cegielnie, młyny i gorzelnie, wykorzystujące maszyny parowe. Mimo dominacji ludności ewangelickiej, w Olecku istniała mniejszość katolicka i żydowska, a w 1862 roku konsekrowano katolicki kościół. Rozkwitło również życie społeczne i kulturalne, z powstającymi towarzystwami śpiewaczymi i gimnastycznymi.
Burzliwy XX wiek i powojenny
Początek XX wieku przyniósł Olecku wiele tragicznych wydarzeń. W 1914 roku miasto doświadczyło zniszczeń w wyniku wkroczenia wojsk rosyjskich podczas I Wojny Światowej. Po wojnie, w 1920 roku, odbył się plebiscyt, w którym mieszkańcy powiatu oleckiego oddali jedynie dwa głosy za Polskę, niemal jednogłośnie opowiadając się za Prusami Wschodnimi. Okres międzywojenny charakteryzował się dominacją Partii Narodowo-Socjalistycznej, a w 1938 roku nasiliły się prześladowania Polaków i Żydów.
II Wojna Światowa przyniosła ogromne zniszczenia, a Olecko zostało zdobyte przez wojska radzieckie 21 stycznia 1945 roku, będąc zrujnowanym w około 60-80%. Po wojnie miasto znalazło się w granicach Polski, rozpoczynając okres intensywnej odbudowy i tworzenia polskiej administracji, z Feliksem Jordanem-Lubierzyńskim jako pierwszym burmistrzem. Na te ziemie napływali nowi osadnicy, głównie z okolicznych powiatów i dawnych Kresów Wschodnich. W okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Olecko miało charakter rolniczy, a władze dążyły do rozwoju przemysłu i usług, choć zmagano się z problemami niedoborów i opieszałością władz centralnych. Rozwijano infrastrukturę komunalną, edukację (szkoły podstawowe, liceum, szkoły zawodowe) oraz kulturę i sport.
Współczesne Olecko
Po 1989 roku Polska przeszła gruntowne zmiany ustrojowe, co zaowocowało powstaniem struktur „Solidarności” i Komitetu Obywatelskiego w Olecku. Wprowadzono samorząd terytorialny, dając mieszkańcom możliwość wyboru burmistrzów i radnych, co otworzyło nowe możliwości rozwoju i aktywizacji lokalnej społeczności.
Okres transformacji gospodarczej wiązał się z wyzwaniami takimi jak bezrobocie i upadek państwowych zakładów pracy, jednak przedsiębiorczy obywatele szybko zaczęli zakładać prywatne firmy. Miasto zdecydowanie postawiło na rozwój turystyki, wykorzystując swoje malownicze walory naturalne, takie jak jeziora i lasy. Prowadzono inwestycje w infrastrukturę, w tym budowę oczyszczalni ścieków, dróg i obiektów sportowych, często z wykorzystaniem funduszy unijnych, co jest kluczowym elementem współczesnej strategii rozwoju miasta.
Ważnym krokiem w rozwoju edukacji było powstanie Wszechnicy Mazurskiej, która stała się istotnym ośrodkiem edukacyjnym w regionie, oferującym różne kierunki studiów. Rozwijały się również inne placówki oświatowe, w tym szkoły niepubliczne. Olecko wyrosło na ważne centrum kulturalne, znane z takich wydarzeń jak „Przystanek Olecko”, Festiwal Teatrów Szkół Społecznych „Spotkania z Melpomeną” oraz Mazurskie Spotkania z Folklorem. Dużą popularnością cieszyły się sporty, zwłaszcza lekkoatletyka, podnoszenie ciężarów i kajakarstwo.
Miasto aktywnie nawiązało współpracę międzynarodową z miastami partnerskimi we Francji (Marly), Białorusi (Szczuczyn), Rosji (Gusiew), Estonii (Jõhvi) i Ukrainie (Drohobycz), a także uczestniczy w pracach Euroregionu Niemen, co świadczy o jego integracji z Europą. Rozwijała się także opieka społeczna i zdrowotna, z modernizacją szpitala powiatowego i działającymi licznymi organizacjami wspierającymi osoby potrzebujące.
Dziedzictwo i perspektywy
Historia Olecka to przykład niezwykłej wytrwałości jego mieszkańców, którzy wielokrotnie odbudowywali miasto po pożarach, wojnach i epidemiach. Od zawsze było to miasto pogranicza, a jego głębokie polskie korzenie, mimo okresów germanizacji, są trwale zakorzenione w tożsamości regionu. Współczesne Olecko, rozwijając samorządność i wykorzystując swój ogromny potencjał turystyczny, konsekwentnie stawia na edukację i kulturę jako motory rozwoju. Aktywna współpraca międzynarodowa i integracja z Europą są kluczowymi elementami jego strategii na przyszłość. Olecko pielęgnuje swoje bogate dziedzictwo, jednocześnie dynamicznie adaptując się do nowych wyzwań i w pełni wykorzystując unikalne walory mazurskiego krajobrazu.
Kalendarium najważniejszych wydarzeń w Olecku, od najdawniejszych czasów do dzisiaj, sporządzone na podstawie książki „Dzieje Olecka”
Czasy prehistoryczne i wczesnośredniowieczne:
Około 11,5-11 tys. lat temu (okres preborealny): Na terenie dzisiejszych Lasów Skaliskich i części Puszczy Boreckiej istniało rozległe i płytkie Jezioro Skaliskie, którego powierzchnia była zbliżona do jeziora Śniardwy.
Około 6200 roku p.n.e. (środkowy mezolit): W bezpośrednim sąsiedztwie obozowisk zaczęto grzebać zmarłych.
Neolit: Stanowiska osadnicze koncentrują się wokół jeziora Olecko Wielkie.
Okres wpływów rzymskich (faza późnorzymska?): Funkcjonowało grodzisko w Dąbrowskich.
Około V wieku n.e. (okres wędrówek ludów): Na okolice dzisiejszego Olecka rozciągnęła się kultura sudowska, przynosząc przodków Jaćwingów.
Wczesne średniowiecze: Obszar dzisiejszej gminy Olecko wchodził w skład czterech skupisk osadniczych (lauksów) i leżał na pograniczu plemiennym, związanym z etnosem jaćwieskim.
Późne średniowiecze i wczesny okres nowożytny (XV-XVI wiek):
Przed 1454 rokiem: Założono Babki, zwane później Gąseckimi.
1476 rok: Komtur brandenburski Bernard von Balzhofen odnowił przywilej dla Babek Gąseckich.
Około 1507 roku: Utworzono komornictwo straduńskie, wydzielone z prokuratorii leckiej.
1519 rok: Burgrabia straduński Jan von Breitenbach wystawił list kupna na 30 łanów położonych „pod Gąskami”.
1541 rok: Starosta Kasper von Aulack sprzedał 8 włók sołeckich lasu do wykarczowania pod Olecko Małe.
1542 rok: Książę Albrecht wystawił przywilej lokacyjny dla Olecka Małego.
1544 rok: Wzmiankowano dwór myśliwski w Olecku, położony na wschodnim brzegu Jeziora Oleckiego.
1559 rok: Wskazano, że miasto powstanie na zachodnim brzegu rzeki Legi. Osadę zwano już „nowo założonym miastem”. Książę wydał przywilej Adamowi Wojdowskiemu na 10 łanów sołeckich.
1 stycznia 1560 roku: Książę Albrecht von Hohenzollern wydał oficjalny akt lokacji miasta Margrabowa (nazwa wywiedziona od tytułu władcy – margrabia). Miasto otrzymało 111 łanów ziemi, prawo do rady, sądu, urzędu burmistrza oraz przywilej organizacji czterech jarmarków rocznie. Oryginał dokumentu spłonął, ale jego treść znana jest z odpisu.
1560 rok: Adam Wojdowski, zasadźca, rozpoczął starania o pomoc księcia na budowę kościoła.
1563 rok: Uporządkowano dokumenty dotyczące istniejących już wsi Olszewo, Jaśki i Kukowo. Lokowano wieś Przytuły.
10 lutego 1567 roku: Adam Wojdowski zrzekł się sołectwa w Margrabowej w zamian za 23 włóki we wsi Guty, niewielkie jezioro Mikołajówka, prawo do cegielni, pasieki i polowania.
XVII wiek:
Początek XVII wieku: Poważnie rozważano kwestię budowy większych fortyfikacji nad jeziorem Olecko Wielkie.
1654 rok: Rozpoczął się rozwój regularnej poczty królewskiej z głównym ośrodkiem w Gdańsku.
1655-1660 (potop szwedzki): Lata te przyniosły tragiczne skutki dla ziemi oleckiej.
1656 rok (listopad): Mieszczanie oleccy zwrócili się do starosty o pomoc w odbudowie po zniszczeniach.
22 sierpnia 1684 roku: Wielki pożar zniszczył niemal całe miasto, z wyjątkiem jednej ulicy, w tym z trudem odbudowany kościół i ratusz. Kolejny pożar nastąpił 25 lutego 1685 roku.
1687 rok: Założono Nową Wieś.
29 maja 1690 roku: Sporządzono dwa odpisy spalonego oryginalnego aktu lokacyjnego Margrabowej.
7 listopada 1691 roku: Elektor zezwolił miastu na podtrzymanie tradycji bractw kurkowych w celu podniesienia obronności.
1696 rok: Założono Pieńki.
XVIII wiek:
1708 rok: W niektórych starostwach, w tym w Nidzicy i Działdowie, sądy ziemskie zaczęły zanikać, a funkcję sędziego przejął starosta.
1720 rok: Zorganizowano stałą pocztę konną – litewską i polską – przewożącą przesyłki i pasażerów.
1724 rok: Królewskie rozporządzenie nakazało likwidację straży zamkowych.
1758 rok (3 sierpnia): Wojska rosyjskie, złożone z Kozaków i Kałmuków, zajęły Olecko.
1763 rok (wiosna): Dotarła wiadomość o planowanej budowie nowej szkoły.
1772 rok (wiosna): Johann Samuel Lubenau objął aptekę w Olecku.
1772 rok: Po pierwszym rozbiorze Polski, Olecko znalazło się w nowej prowincji – Prusy Wschodnie.
1774 rok: Nastąpił nowy podział administracyjny, w wyniku którego Olecko stało się dziewiątym dystryktem.
1776 rok: Kościół olecki po kolejnym pożarze był w bardzo złym stanie i groził zawaleniem.
XIX wiek:
1804 rok: Założono młyn, później własność rodziny Weebów, a następnie innych rodzin.
1806 rok (początek listopada): Pojawiły się w mieście oddziały rosyjskie.
1807 rok (24 czerwca): Generał Zajączek opanował Olecko.
1807 rok (9 października): Ogłoszono edykt znoszący poddaństwo osobiste chłopów.
1809 rok (24 kwietnia): Wybrano burmistrza i radców. Królewski rozkaz zniósł dotychczasową władzę sądowniczą burmistrza.
1812 rok (11 marca): Edykt znacznie poprawił sytuację Żydów w państwie pruskim.
1816 rok: W Olecku mieszkało 1900 osób.
1820 rok: Zorganizowano dwa wyjazdy poczty. Nowy cmentarz ewangelicki założono na zachodnich obrzeżach miasta.
1822 rok: Pożar objął zamek i budynki gospodarcze.
1823 rok: Powstał oddział królewieckiego Związku Misyjnego w Olecku.
1828 rok: Powstał sąd miejsko-ziemski w Olecku.
1836 rok: Pastorzy na synodzie powiatowym odnotowali znaczący wzrost liczby mieszkańców posługujących się językiem niemieckim.
1848 rok: W Szczytnie założono Towarzystwo Chrześcijańskie, co zapoczątkowało gromadkarstwo mazurskie. Burmistrzem Olecka został Kullak.
1849 rok: Zniesiono sądy patrymonialne.
1851 rok: Biskup warmiński Józef Ambroży Geritz utworzył nową placówkę katolicką w Lesinach Wielkich.
1853 rok: W Olecku mianowano ks. Jana Osinskiego pierwszym kuratusem katolickim, co oznaczało powstanie placówki katolickiej. Została włączona do dekanatu sambijskiego.
1854-1856 rok: Szkoła Uprawy Lnu miała siedzibę w Olecku.
1860 rok: Obchody 400-lecia miasta. Powstał kobiecy Związek Gustawa Adolfa.
1861 rok: Rejencja gąbińska uznała stację katolicką w Olecku „za urzędową”.
1863 rok (6 lutego): Specjalne oddziały wojskowe obsadziły granicę w rejonie Gołdapi, Olecka i Pisza w związku z powstaniem styczniowym.
1866 rok: Gmina zakupiła 25 latarni do oświetlenia ulic.
1867 rok: W Olecku mieszkało 4225 osób.
1879 rok (1 lipca): Uroczyste powitanie kolei w Olecku, co było przełomowym wydarzeniem komunikacyjnym dla miasta. Powstała linia kolejowa Wystruć – Darkiejmy – Gołdap – Olecko – Ełk.
1880 rok: Podjęto decyzję o utworzeniu szkoły gospodarstwa wiejskiego w Olecku, która została otwarta 2 grudnia tego roku.
1883 rok (13 sierpnia): Po wielkim pożarze gorzelni przy rynku, który pokazał bezsilność ówczesnej służby, utworzono ochotniczą straż pożarną w Olecku.
1885 rok: Biskup warmiński Filip Krementz stworzył nowy dekanat mazurski z siedzibą w Pasymiu, w którym znalazło się również Olecko.
1886 rok (maj): Podjęto decyzję o przyznaniu Olecku garnizonu wojskowego.
1888 rok (1-2 czerwca): Odbyło się zebranie generalne Centralnego Towarzystwa Gospodarstwa Wiejskiego dla Litwy i Mazur w Olecku.
Około 1897 roku: Do Olecka dotarł prąd elektryczny.
1899 rok: Władze rejencyjne odrzuciły wniosek o przekształcenie oleckiej stacji misyjnej w probostwo.
XX wiek (do 1945 roku):
1901 rok: Kościół ewangelicki w Olecku doczekał się gruntownej renowacji.
1905 rok: Utworzono trzecią rejencję – olsztyńską. W Olecku mieszkało 5021 osób.
1910 rok: Olecko świętowało 350-lecie powstania miasta.
1911 rok: Otwarto połączenia kolejki wąskotorowej na trasach Świętajno – Olecko i Olecko – Mieruniszki – Garbas.
1914 rok (sierpień): Wojska rosyjskie po raz pierwszy zajęły miasto.
1914 rok (listopad): Wojska rosyjskie po raz drugi zajęły miasto.
1915 rok (luty, połowa): Wojska rosyjskie opuściły Olecko w wyniku ofensywy niemieckiej. W mieście i powiecie zginęło około 40 osób cywilnych, a 843 osoby zostały wywiezione na wschód.
1919 rok (14 lipca): Powstał Związek Mazurów i Warmiaków w Olsztynie.
1920 rok (11 lipca): Odbył się plebiscyt, w którym mieszkańcy powiatu oleckiego oddali zaledwie dwa głosy za Polską, a 28 625 za Prusami Wschodnimi (Niemcami).
1924 rok: Rozpoczął się czas rozbudowy Olecka.
1938 rok (styczeń): Skonfiskowano 12 egzemplarzy „Kalendarza dla Mazurów” w Cimochach.
1938 rok (9/10 listopada): Synagoga w Olecku została zniszczona podczas Nocy Kryształowej. Liczba Żydów w mieście zmalała o połowę.
1941 rok (początek): Na wschodnich granicach Rzeszy, w tym w rejonie Olecka, zgromadziły się oddziały wojska.
1944 rok (28 lipca): Zarządzono pierwszą ewakuację ludności z Olecka.
1944 rok (22 października): Nastąpiła kolejna ewakuacja ludności Olecka.
1945 roku (styczeń, druga dekada): Żołnierze sowieccy z 31. Armii wkroczyli na teren powiatu oleckiego.
1945 rok (21 stycznia): Olecko zostało „wyzwolone” z niewoli germańskiej.
XX wiek (1945-1989, okres PRL):
1945 rok (14 kwietnia): Dotarła do Olecka pięcioosobowa ekipa polskich urzędników z zadaniem stworzenia polskiej administracji powiatu.
1945 rok (maj): Radziecki komendant miasta przekazał władzę administracyjną stronie polskiej na oleckim rynku.
1945 rok (wrzesień): Powstała Komunalna Kasa Oszczędności w Olecku.
1945 rok (wrzesień): Powstało pierwsze przedszkole w powojennym Olecku. Zorganizowano powiatowy Oddział Związku Nauczycielstwa Polskiego w Olecku.
1946 rok: Szpital Powiatowy w Olecku przeniósł się do budynku przedwojennego. Uruchomiono regularne połączenie kolejowe Olecka z Ełkiem.
1947 rok: Odsłonięto obelisk i utworzono park miejski im. Karola Świerczewskiego.
1950 rok: Uruchomiono kino „Mazur” w Olecku. Zlikwidowano Powiatową Radę Narodową i Wydział Powiatowy.
1955 rok (15 maja): Odbyły się Powiatowe Igrzyska Harcerskie.
1960 rok: Obchody czterechsetlecia miasta. Na głównych ulicach Olecka zainstalowano oświetlenie.
Połowa lat sześćdziesiątych: Ośrodek Sportu i Rekreacji powstał w ramach kompleksu turystyczno-wczasowego.
1969 rok (czerwiec): Uroczysta inauguracja działalności Domu Kultury w Olecku.
1971 rok: Olecko otrzymało znaczne dotacje po uzyskaniu tytułu Mistrza Gospodarności.
1972 rok (18 października): Podjęto decyzję o rozpoczęciu budowy żłobka w Olecku w 1972 roku.
1981 rok (28 maja): Wybrano władze Zarządu Regionu „Pojezierze” NSZZ „Solidarność”.
1983 rok (13 sierpnia): Powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Olecku.
1986 rok: Powstał Klub Abstynenta „Opoka”.
XXI wiek (po 1989 roku):
1989 rok: Powstały Zakłady Produkcyjno-Usługowe „Prawda” sp. z o.o..
1990 rok (1 lipca): Biskup warmiński Edmund Piszcz erygował parafię na osiedlu Siejnik.
1990 rok (marzec): Utworzono Regionalne Biuro Pracy w Olecku.
1992 rok (30 października): Rada Miejska powierzyła Wiesławowi Ośródce urząd burmistrza Olecka.
1993 rok: Rozegrano pierwszy Olecki Otwarty Maraton Pływacki. Burmistrz Wiesław Ośródka zainicjował powołanie Oleckiego Towarzystwa Gospodarczego. W listopadzie podpisano umowy o współpracy z białoruskim Szczuczynem.
1996 rok (maj): Podpisano umowę o współpracy z litewskimi Vilkaviskis.
1997 rok: Rozpoczęto budowę krytej pływalni i sali gimnastycznej przy Zespole Szkół Technicznych w Olecku.
1998 rok (23 maja): Odprawiono z dworca ostatni pociąg relacji Suwałki – Olecko – Ełk.
1998 rok (lipiec): Burmistrz Andrzej Kisiel podpisał umowy partnerskie z Marly, Lepe, Valmierą i Vilkaviskis.
2000 rok (początek): Rada Miejska uchwaliła „Strategię Rozwoju Gospodarczego miasta i gminy Olecko”.
2003 rok (25 października): Podczas uroczystości otwarcia cmentarza ewangelickiego wmurowano kamień węgielny pod odrestaurowany pomnik.
2004 rok (29 kwietnia): Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości utworzyło Sąd Rejonowy w Olecku.
2006 rok: Olecko otrzymało stację uzdatniania wody.
2007 rok (16 października): Uroczyście odsłonięto pomnik Jana Pawła II na Placu Wolności.
2008 rok: Zakończono budowę oczyszczalni ścieków. Gmina Olecko zakończyła sprzedaż Przychodni Rejonowej, a podstawowa opieka medyczna jest odtąd realizowana przez podmioty prywatne.
2009 rok: Przeprowadzono XVII maraton pływacki. Wykonano remont i budowę chodników, parkingów, schodów.
2010 rok: Zaplanowano, że centralny plac miejski (rynek) stanie się najpiękniejszym miejscem w Olecku, z nową nawierzchnią, fontanną, latarniami, ławkami i zielenią.
Spis treści:
Słowo wstępne – 5
Jerzy M. Łapo
Pradzieje i wczesne średniowiecze – 9
Jerzy M. Łapo
1. Zanim pojawili się ludzie – 9
2. Późny paleolit – 10
3. Mezolit – 13
4. Neolit i neolityzacja – 16
5. Epoka brązu – 19
6. Wczesna epoka żelaza – 20
7. Okres wpływów rzymskich i wędrówek ludów – 24
8. Wczesne średniowiecze – 33
Aneks: Najważniejsze badania wykopaliskowe prowadzone na terenie gminy Olecko – 38
Początki osadnictwa na przełomie późnego średniowiecza i okresu nowożytnego – 41
Jerzy M. Łapo
Olecko w latach 1560–1800 – 69
Danuta Bogdan
Miasto
1. Lokacja – 71
2. Wilkierz – 83
3. Samorząd – 85
4. Sądownictwo – 94
Odnotowani w źródłach członkowie rady miejskiej i sądu miejskiego w Margrabowej – 99
5. Finanse – 101
6. Mieszkańcy Margrabowej – zróżnicowanie społeczne – 105
7. Jarmarki i handel – 115
8. Rzemiosło – 120
9. Klęski żywiołowe – 126
9.1. Pożary – 126
9.2. Epidemie – 129
10. Apteki – 131
11. Miejskie instytucje dobroczynne – szpital i kasa ubogich – 133
11.1. Szpital (przytułek) – 133
11.2. Kasa ubogich – 136
12. Kościół i parafia olecka – 138
13. Duchowieństwo parafii Olecko – 146
13.1. Pastorzy – 146
13.2. Diakoni – 150
14. Szkolnictwo – 152
15. Młodzież olecka w gimnazjach i na uniwersytetach – 161
16. Margrabowa w drugiej połowie XVIII wieku – transakcje nieruchomościami, wyposażenie domów – 167
Starostwo
1. Wsie starostwa oleckiego – 175
2. Wilkierz wsi starostwa oleckiego – 184
3. Administracja starostwa oleckiego w XV–XVIII wieku – 187
4. Zamek olecki – siedziba starostwa – 191
Odnotowani w źródłach urzędnicy starostwa oleckiego – 197
5. Szlachta i sądy ziemskie – 197
5.1. Szlachta – 198
5.2. Sądy ziemskie – 203
Odnotowani w źródłach urzędnicy ziemscy starostwa oleckiego – 207
6. Obronność miasta i starostwa oleckiego – 207
6.1. Olecko w czasie II wojny szwedzkiej 1655–1660 – 210
6.2. Garnizon olecki w czasie wojny siedmioletniej i powstania kościuszkowskiego – 214
Olecko w XIX wieku – 219
Tomasz Chrzanowski
1. Olecko w okresie wojen napoleońskich – 219
2. Ustrój miasta w XIX wieku; organizacja powiatu oleckiego – 223
3. Ludność Olecka i okolic w XIX wieku – 233
4. Stosunki wyznaniowe w XIX-wiecznym Olecku – 244
5. Olecko a kwestia języka polskiego w XIX wieku. Jana Karola Sembrzycki. Odgłosy polskich walk powstańczych – 261
6. Życie gospodarcze w Olecku w XIX wieku – 271
7. Rozwój komunikacji i infrastruktury – 288
8. Oświata – 292
9. Życie społeczne, kulturalne i polityczne w Olecku – 303
10. Olecko w latach 1914–1945 – 327
Jan Chłosta
1. Olecko w latach I wojny światowej – 327
2. Czasy plebiscytu – 336
3. Niemiecki Treuburg – 345
4. W czasie II wojny światowej – 352
5. Olecko 1945–1989 – 359
Ryszard Tomkiewicz
1. Rok 1945 – 359
1.1. Olecko poza Mazurami – 359
1.2. W nowej rzeczywistości – 361
2. Powojenni mieszkańcy Olecka – 367
3. Administracja i życie polityczne – 373
3.1. Lata 1945–1948 – 373
3.2. Lata dominacji PZPR – 386
3.3. Organizacje młodzieżowe – 405
4. Gospodarka, infrastruktura miejska, usługi i gastronomia, komunikacja, zatrudnienie – 407
5. Zmiany w wyglądzie miasta – 432
6. Szczególne wydarzenia w mieście – 456
7. Wykroczenia, nadużycia, przestępstwa – 470
8. Oświata w powojennym Olecku – 477
8.1. Szkoły powszechne – 479
8.2. Szkoły średnie – 482
8.3. Harcerstwo – 488
9. Opieka medyczna – 491
10. Czas wolny, sport i turystyka, rekreacja – 498
10.1. Życie kulturalne, rozrywki – 498
10.2. Sport, turystyka, wypoczynek, rekreacja – 511
10.3. Olecko 1989–2009 – 527
Stanisław Achremczyk
1. Czas wielkiego przełomu – pamięć i symbole – 527
2. W kręgu polityki – wybory samorządowe i parlamentarne – 533
3. Trudna sztuka rządzenia miastem – strategia i budżet – 550
3.1. W nowym województwie – 550
3.2. Strategia – 553
3.3. Budżet – 556
4. W dobie przemian społeczno-gospodarczych – 562
4.1. Handel i gastronomia – 562
4.2. Gospodarka – 564
4.3. Przemiany społeczne – 572
4.4. Miasta partnerskie – 577
4.5. Oleckie parafie w dobie transformacji ustrojowej – 580
5. Miejskie inwestycje – 583
6. Szkolnictwo i kultura – 594
6.1. Wszechnica Mazurska – 594
6.2. Szkolnictwo podstawowe i średnie – 601
6.3. Kultura – 605
7. Sport i zdrowie – 616
7.1. Sport – 616
7.2. Służba zdrowia – 625
Oleckie biografie – 629
Jan Chłosta
Bibliografia – 689
Źródła ilustracji – 681
Posłowie – 683
