• www.olecko.info

  • www.olecko.info

  • www.olecko.info

  • www.olecko.info

  • www.olecko.info

www.olecko.info

Olecko - historia, geografia, mapy, artykuły, dokumenty ...

User Rating:  / 7
PoorBest 

 

 

Antropologiczne opracowanie szczątków ludzkich ze stanowiska SEDRANKI 14

Analizę szczątków ludzkich wydobytych w trakcie badań ratowniczych na cmentarzysku w Sedrankach przeprowadziła mgr Anna Wrzesińska z Muzeum Pierwszych Piastów. Badania na stanowisku z ramienia Pracowni Archeologiczno-Konserwatorskiej mgr Alina Jaszewska prowadził zespół archeologów pod kierunkiem mgra Huberta Augustyniaka. Materiał kostny wydobyty podczas prac badawczych to tylko i wyłącznie zeszkieletowione już szczątki ludzkie, o znacznym uszkodzeniu mechanicznym. Stopień zachowania tkanki kostnej był różny, dominowały pochówki kompletne, dobrze lub słabo zachowane, ale wystąpiły również kości rozdrobnione i pochówki niekompletne. Ten tzw. materiał luźny poddano wstępnej ocenie, pod kątem rozdzielenia kości ludzkich, gdzie zastosowano metodę polegającą na dokładnym segregowaniu materiału i opisie lepiej zachowanych fragmentów. Przeprowadzone prace pozwoliły wydzielić wszystkie rodzaje kości ludzkich z różnych partii szkieletu, i na koniec możliwym było wykonanie ekspertyzy antropologicznej zarówno poszczególnych pochówków jak i wysegregowanych kości. Na tej podstawie określano liczbę osobników, dokonano określenia płci oraz przybliżonego wieku w chwili śmierci. Dla lepiej zachowanych kości wykonano pomiary.
Wiek zmarłych określono w odniesieniu do stanu zaawansowania rozwoju lub inwolucji szkieletu, abrazji zębów lub stopnia uformowania zawiązków i wyrzynania się kolejnych zębów. Zastosowano 6-stopniową skalę oceny wieku: Infans I (dzieciństwo młodsze od 0 do około 6-7 lat), Infans II (dzieciństwo starsze od 6 do 12-14 lat), Juvenis (wiek młodzieńczy od 14 do 20-22 lat), Adultus (wiek dorosły od 22 do 30-35 lat), Maturus (wiek dojrzały od 35 do 50-55 lat), Senilis (wiek starczy powyżej 55 lat). Stan zachowania kości szkieletów ze względu na intensywność użytkowania cmentarzyska był różny. Dla materiału kostnego z warstw zasypiskowych oraz z przemieszek w obiektach również wykonano analizę morfologiczną oraz diagnozowanie szczegółowe płci i wieku. Dla zbyt rozczłonkowanych fragmentów, posługując się szeregiem standartowych metod opartych na obserwacji szczegółów morfologicznych oznaczano głównie wiek „dorosły", starając się zachować szerokie granice przedziału wieku, odpowiadające rzeczywistym możliwością odtwarzania wieku kalendarzowego. Określenie „dorosły" oznacza, iż osobnik miał już zakończone procesy kostnienia, a więc nie był młodszy niż 20-22 lata, a w jego tkankach kostnych nie biegły jeszcze intensywne procesy inwolucyjne, charakterystyczne dla późnej starości, tj. powyżej 60 roku życia.


Inwentarz kostny - opis i pomiary W wyniku wykonanej analizy ustalono iż w numerowanych grobach badanego cmentarzyska wystąpiło łącznie 299 osobników różnej płci i wieku. Analizując również bardzo liczny tzw. luźny materiał kostny, pochodzący z warstwy, z odcinków arów i poszczególnych działek, a istotny diagnostycznie - doszacowano kolejnych 59 osobników, co dało łączną liczbę nie mniejszą niż 358 zmarłych pochowanych na cmentarzu w Sedrankach.
Wśród analizowanych pochówków tego cmentarzyska, najliczniejszą grupę stanowią pochówki dzieci, w tym dzieci najmłodszych. Ekspertyza antropologiczna wyróżniła zarówno szkielety noworodków jak i kilkumiesięcznych niemowląt oraz dzieci starszych (165 osobników obojga płci zmarłych w wieku: 0 mieś., 0-3 miesiące, 3 mieś., 3-6 mieś., 6 mieś., 6-8 miesięcy, 8-10 mieś., 10-12 mieś., 1 roku, 12-14 mieś., 12-18 miesięcy, 1-2 lata, 2 lata, 2,5 roku, 2-4 lata, 2-3 lata, 3-4 lata, 4 lata, 4-5 lat, 4-6 lat, 5 lat, 5-6 lat, 6 lat, 6-7 lat i 26
dzieci zmarłych w wieku 7-14 lat). Tylko w niewielkiej ilości odnotowano kości osobników młodocianych (23 zmarłych). W grupie wiekowej Adultus zarejestrowano 41 osobników, mniej więcej po połowie zarówno kobiet jak i mężczyzn. Wśród osobników zmarłych w wieku Maturus dominują pochówki męskie (41 osobników) nad żeńskimi (18 grobów). Natomiast zmarłych kobiet w wieku Senilils jest nieznacznie więcej od mężczyznami (odpowiednio 22 i 19 osobników). Dla czterech zmarłych nie ustalono wieku.


Analiza wyników
Analizując śmiertelność w poszczególnych kategoriach wieku, zwracając szczególną uwagę na śmiertelność dzieci najmłodszych wynoszącą dla badanego cmentarzyska 46%, widzimy, że mamy do czynienia z populacją żyjącą w trudnych i złych warunkach zarówno sanitarno-higienicznych jak i socjalno-bytowych. Analizując materiał kostny dzieci najmłodszych stwierdzono, że aż 92 maluchów zmarło w pierwszym roku życia (z grupy 165 dzieci jest to aż 55,8% badanych w wieku Infans I). Rozpoznano między innymi szkielety 19 noworodków zmarłych w 0 miesiącu życia oraz 16 szkieletów niemowląt, które nie przeżyło 3 miesiąca życia. W kolejnych przedziałach lat widzimy iż największa śmiertelność jest w niższych grupach wieku. W wieku 2 lat umiera 24 dzieci, 3 lat dożywa tylko 15 dzieci, 4 lat - 16 dzieci, 5 lat - 8 dzieci a 6 lat dożywa 10 dzieci. Tylko 26 szkieletów przypisano dzieciom starszym, zmarłym w wieku Infans II .
Zarejestrowana bardzo duża śmiertelność dzieci (Infans I + Infans II), ponad 53,3 % wszystkich analizowanych, jest typowym zjawiskiem nadumieralności najmłodszych w czasach wieku XIX.
Wśród dorosłych zmarłych, pochowanych na analizowanym cmentarzysku najwięcej jest pochówków osobników dojrzałych, zmarłych w wieku Maturus. W wieku dorosłym Adultus i starczym Senilis umiera po tyle samo osobników.
Ocenę stanu zdrowia zmarłych pochowanych na cmentarzu w Sedrankach w pewnym przybliżeniu można określić na podstawie zmian jakie powstają na kośćcu za życia osobnika. Choroby czy zmiany spowodowane przeciążeniem oraz częstość ich występowania pozwalają określić warunki społeczno-gospodarcze panujące w czasie gdy cmentarz był użytkowany. Wśród analizowanych 358 szczątków zmarłych, zmiany chorobowe stwierdzono prawie u
80% badanych.
Poddany analizie dziecięcy materiał kostny był słabo i miernie zachowany. Zaobserwowano wiele zmian wynikających z chorób i zaburzeń metabolicznych wywoływanych przez niedobór pierwiastków i witamin w organizmie. U większości małych dzieci stwierdzono porowatości oczodołów (łac. cribra orbitalia). Są to zmiany przerostowe w sklepieniu oczodołu widoczne w postaci przerostu struktur gąbczastych, które są wynikiem stresu wywoływanego okresowymi brakami w prawidłowym żywieniu i przebytych chorób w dzieciństwie. Inny przykład choroby, także zaliczanej do grupy chorób metabolicznych i mającej wspólną genezę w niedoborze żywności, został stwierdzony u dzieci z uzębieniem zarówno mlecznym jak i stałym (również u osobników dorosłych zostało to zarejestrowane). Były to widoczne zmiany w budowie szkliwa zębów siecznych (tzw. hypoplazja szkliwa) spowodowana niedożywieniem w trakcie jego formowania.
Obie zmiany występują zawsze wśród ubogiej ludności żyjącej w złych warunkach higienicznych. Powoduje to dalsze skutki w postaci innych chorób, w szczególności wieku dziecięcego takich jak: różyczka, odra, ospa wietrzna lub świnka, lub choroby układu oddechowego: zapalenie płuc i oskrzeli, które zaliczają się do najczęstszych przyczyn zachorowań i śmiertelności dzieci w XIX wieku.
Najliczniej i najczęściej obserwowane zmiany w analizowanym kostnym materiale dziecięcym zarejestrowano na kościach długich kończyn (najczęściej udowych i piszczelowych ale również ramieniowych). Zaobserwowano iż trzony tych kości były powiększone, porowate i znacznie bocznie (lub przednio) wygięte. Ponadto odnotowano duże zmiany przynasadowe kości długich o zaburzonym układzie płytek wzrostowym. Taki stan spowodowany był przez przebytą krzywicę, która jest odpowiedzią organizmu na niedobory witaminy D. Jej brak powoduje zakłócenia w materii wapienno-fosforowej a co za tym idzie -zaburzenia w budowie kośćca podczas rozwoju, w tym jego zmiękczenie i deformację (szczególnie kończyn). Krzywica występuje w okresie pierwszych czterech lat życia i choć śmiertelność w tej chorobie jest niewielka to jej następstwa są długotrwałe i nieodwracalne. Choroba ta masowo w Europie pojawiła się na początku XVII stulecia a XIX wieku, zwłaszcza w centrach przemysłowych Europy, krzywica przybrała charakter epidemiczny.

Analizując materiał kostny osobników dorosłych stosunkowo najczęściej obserwuje się schorzenia narządu żucia. Ich ustalenie i zdiagnozowane ma duże znaczenie dla dokładniejszego poznania stanu zdrowia oraz warunków bytowych. W materiale kostnym z cmentarza w Sedrankach zarejestrowane zostały głównie przykłady zmian typowych dla wieku dojrzałego i wieku starczego. Były to między innymi rozległe zmiany zapalne w przyzębiu, paradontoza, kamień nazębny, przypadki infekcji w postaci ropni oraz częste przykłady próchnicy zębów (częsta zarówno u kobiet jak i mężczyzn). Zarejestrowano także typową dla wieku starczego obliterację (zarastanie) zębodołów, związaną z utratą zębów z wielorakich powodów. U badanych stwierdzono przyżyciową utratę zęba, która mogła być indukowana próchnicą, ropniem lub starciem korony. Ukazuje to określone nawyki żywieniowe i warunki życia w jakich żyli w XVIII/XIX wieku pochowani na badanym cmentarzysku.
Na kośćcu badanych osobników zdiagnozowano przykłady licznych schorzeń infekcyjnych (zmian zapalnych). Zmiany te, spotykane często w materiale wykopaliskowym, należą do chorób wywołanych przez różne drobnoustroje. Na przykład zapalenie kości lub zapalenie płuc mogą spowodować zarówno bakterie jak i wirusy, pasożyty czy pierwotniaki. Do zakażenia może dojść drogą krwi z istniejącego w organizmie ogniska ropnego (np. ropne zapalenie migdałków) lub/i drogą bezpośredniego zakażenia mikroorganizmami uszkodzonej powłoki ciała (skóry) lub głębokiej rany (np. przy otwartym złamaniu). U zmarłych pochowanych w Sedrankach stwierdzono przykłady przewlekłych, ropnych stanów zapalnych kości połączonych z zniekształceniem trzonów i nasad, ich rozdęciem i silnym pogrubieniem. Odnotowano m. in. przykład gruźlicy, której specyfiką jest destrukcja tkanki kostnej, garb pogruźliczy oraz zniszczone stawy (np. rozległe zniekształcenie i zrzeszotnienie kości tworzących staw). Gruźlica kości jest chorobą zakaźną, bakteryjną, wywoływaną przez pałeczki gruźlicy (w XIX wieku stuleciu gruźlica objęła swym zasięgiem całą Europę, rozprzestrzeniając się wśród najuboższych warstw społeczeństwa). W szkielecie badanego osobnika zainfekowanego ta chorobą (kobieta w wieku Senilis) zaatakowane zostały przede wszystkim stawy i kręgosłup, ale również zainfekowane zostało sklepienie czaszki. Oprócz wspomnianych schorzeń w badanym materiale wystąpiły liczne przykłady choroby reumatycznej. Zarejestrowano m. in. przypadki artrozy, czyli zwyrodnienia chrząstek stawowych bioder, kolan, barków, kręgosłupa.
W analizowanym materiale odnotowano trzy przykłady zmian nowotworowych. Nowotwory powstają w wyniku niekontrolowanego rozrostu tkanek, i możemy je podzielić na guzy złośliwe i łagodne. Tylko w jednym przypadku - szkliwiaka żuchwy możemy mówić o nowotworze złośliwym. Pozostałe dwa to kostniaki, czaszki i kości ramieniowej, które można uznać za łagodne.
U wielu osobników dojrzałych i wszystkich zmarłych w wieku starczym stwierdzono silne zrzeszotnienie kości, tzw. osteoporozę. U jednej z kobiet w wieku Senilis stwierdzono liczne złamania kości i ich unieruchomienie po urazie w stawie łokciowym kości obu kończyn górnych i w stawie kolanowym kończyny dolnej prawej oraz dolnych odcinków kręgosłupa które zrosły się tworząc blok kostny z kością krzyżową. Za życia osoba ta na pewno musiała wiele wycierpieć mając unieruchomione kończyny w stawach i zrośnięty odcinek krzyżowy kręgosłupa.
W badanym materiale stwierdzono liczne przykłady zmian degeneracyjnych jak i zmian przeciążeniowych kośćca powstałych w wyniku postępujących, głównie z wiekiem, chorób. Choroby te były wynikiem przewlekłego procesu toczącego się w chrząstce kości i pozostałych elementów stawu. Między innymi u jednego z dzieci najmłodszych (wiek 6 lat) stwierdzono wyraźne zmiany w postaci bloków kostnych w odcinku szyjnym. Również u osobników dorosłych i starszych, wystąpiły bloki kostne odcinka piersiowego i lędźwiowego.
Najliczniejszą grupą zmian były zniekształcenia w postaci wyrośli, pogrubionych brzegów, spłaszczeń i porowatości powierzchni stawowych w większości stawów kręgosłupa. Przyczyny takiego stanu mogły być różnorodne: przeciążenie chrząstki, mechaniczne zaciśnięcie naczyń, zatory, wady rozwojowe, urazy i mikrourazy.
Na badanym materiale urazy stanowią jedną z częstszych zmian chorobowych stwierdzonych na kościach. Wystąpiły całkowite złamania, przemieszczenia lub zwichnięcia oraz zniekształcenie zarysu lub kształtu kości. Zarejestrowano rany cięte zadane ostrym narzędziem i rany tłuczone, zadane np. obuchem. Zaobserwowano dwa przykłady złamania obu kości przedramion, po tzw. „ciosach parowanych".
Obraz zmian pourazowych w stawach jest w materiale wykopaliskowym bardzo zróżnicowany, gdyż przyczyny ich powstania są wielorakie. Łatwe do rozpoznania są niepowikłane i zagojone ślady po urazach. Trudniej analizować urazy nieprawidłowo zrośnięte, z wtórną infekcją, gdzie dopiero analiza radiologiczna pozwala ustalić przyczyny urazu. Pozwala to wykluczyć pierwotne zmiany degeneracyjne czy rozwojowe. Złamaniom otwartym najczęściej towarzyszył rozległy proces zapalny, co w dalszej kolejności prowadziło do całkowitego zesztywnienia stawów. Takie zmiany również zarejestrowano w badanym materiale.
Mniej manifestowały się powstałe w wyniku silnego wysiłku (pracy) skostnienia przyczepów mięśniowych i więzadeł. Najbardziej liczne zmiany zwyrodnieniowe występujące w obrębie kręgosłupa i głównych stawów, stwierdzono u mężczyzn (mniej u kobiet) w wieku starszym i były one związane z zaawansowanym wiekiem. Zarejestrowano przykłady zmian wywołanych nadmiernym obciążeniem, wynikającym z zawodu lub z pozycji ciała lub kończyn. Najczęściej obserwowano przesunięcia powierzchni stawowej mostkowej obojczyków na ich przednią powierzchnię (powoduje je częsta pozycja kończyn górnych w nawracaniu, z jednoczesnym przywiedzeniem). U kilku mężczyzn zaobserwowano zmiany wśród kości prawego stawu barkowego co było niewątpliwie związane z większym obciążeniem prawego barku i całej prawej kończyny powodowanego określoną aktywnością fizyczno-ruchową. Takie zmiany (przywodzenia i rotacji) zaobserwowano u pięciu mężczyzn. U sześciu mężczyzn stwierdzono poszerzenie powierzchni stawowej głowy kości udowej oraz skostnienia więzadeł lub przyczepów grup mięśniowych. Byli to mężczyźni w różnym wieku a zmiana była wynikiem częstej pozycji zgięcia i odwodzenia np. w czasie jazdy konnej. U jednego mężczyzn (wiek >55 lat) stwierdzono poszerzenie powierzchni stawowej głowy kości udowej na przedni - tylną powierzchnię szyjki. Jest to zmiana będąca wynikiem częstej pozycji zginania i prostowania nogi np. w czasie marszu. U innego (wiek 45 lat) stwierdzono zwyrodnienia związane z długotrwałą pozycją kuczną.
Poddany ekspertyzom i opracowaniu, ludzki materiał kostny z cmentarzyska nowożytnego Sedranki 14, jest niezwykle cennym materiałem do badań naukowych, do poznania obrzędowości sepulkralnej i scharakteryzowania grupy zamieszkującej w czaszach historycznych a użytkującej analizowane cmentarzysko.

Mapa stanowiska Sedranki 14

Dziękuję Hubertowi Augustyniakowi z Pracowni Archeologiczno-Konserwatorskiej mgr Alina Jaszewska za udostępnienie opracowania. Zamieszczona mapka przedstawia środkową część cmentarza.

Poniżej dwie fotografie cmantarza z 2010 r. (początek prac archeologicznych) i 2011 r. prace ziemne przy budowie obwodnicy, na terenie bylego cmentarza.

Czy odkryte szczątki  to żołnierze Napoleona?