www.olecko.info

Wieś i majątek Sedranki.

Szukając informacji na temat cmentarza poznałem ciekawą historią wsi i majątku Sedranki.
Ślady najstarszego osadnictwa łączone są z kulturą świderska (około IX tysiąclecie p.n.e.), zaliczaną do kręgu kultur ?liściakowych? (nazwa pochodzi od charakterystycznych grotów krzemiennych, zwanych liściakami) odkryto w Serankach, stanowiska X, XIV i XVI, a późnopaleolityczne odkryto na stanowiskach V i VI. Zlokalizowano także ślady osadnictwa ze środkowej epoki kamienia oraz stanowiska mezolityczne, nieokreślone kulturowo. Razem w oklicy Sedrank zlokalizowano około 17 stanowisk archeologicznych.
Folwark książęcy w Sedrankach lokowano w prawdopodobnie w tym czasie co założenie Olecka (1560 r.), bowiem wówczas nazywano go nowym folwarkiem, stało się to ukoronowaniem działalności kolonizacyjnej Krzysztofa von Glaubitza.
Wymieniany w dokumentach z 1576 roku jako folwark książęcy w Sedrankach był jednym z trzech w starostwie straduńskim, obok Stradun i Połomu. W 1589 roku liczył sobie 16 łanów i 17 morgów. Rozrost osady spowodował, iż Sedranki przybrały kształt wsi wielodrożnicy. W 1586 roku nazwę folwarku zapisano jako Sadranken, później Seedranken. Najpewniej przeniesiono ją z pobliskiego jeziora Sedranki lub rzeczki Sedranka. Po II wojnie światowej przez krótki czas używano nazwy Szczedranka a Jezioro nosiło nazwę Szczodre. W roku 1610 znajdowało się w nim 37 koni, 159 sztuk bydła i 86 świń.

Praca przy kopaniu ziemniaków na polach majątku Sedranki. Zdjęcie z ksiązki ?Treuburg"

Obowiązek wykonywania szarwarku w folwarku domenialnym w Sedrankach mieli chłopi z okolicznych wsi: Jasiek, Duł, Olszewa, Łęgowa, Golubi, Reczek, Dąbrowskich, Stożnego, Monet, Judzik i Przytuł. Mieszkańcy folwarku uczęszczali na msze do kościoła w Margrabowej.
Największego jednak spustoszenia w okolicach dokonały w październiku 1656 roku czambuły tatarskie, które wyłamały się spod wojskowego dowództwa hetmana Gosiewskiego. Oddział Tatarów liczący niespełna 2 tysiące koni, dowodzony przez Subchana Ghaziagę, ruszył w głąb Prus, znacząc swój pochód pożarami i zgliszczami. Pisarz starościński Christian Müller polecił wywieźć akta z Margrabowej do dworu w Sedrankach. Nie wiadomo czy dzięki temu przetrwały, ale rozmiary zniszczeń po przejściu hord tatarskich można poznać po rejestrach z roku 1664. Dowiadujemy się z nich, że we wsiach do szarwarku w książęcym folwarku w Sedrankach było razem 71 włók zasiedlonych, a 243 puste. W tej sytuacji folwark korzystał dodatkowo z pracy mieszkańców innych wsi Gordejek, Babek Oleckich, Dobek, Szarejek, Szeszek, Dybowa, Cichego, Wojnasów, Małego Olecka oraz dwóch miejscowości z powiatu ełckiego Wierzbowa i Iwaszek. Według spisu z roku 1683 w folwarku znajdowały się jedynie 3 konie, 52 sztuki bydła i 30 świń.

Nad Jeziorem Sedranckim. Zdjęcie z ksiązki ?Treuburg"

W XVIII wieku Sedranki były wsią królewską zarządzaną przez władze skarbowe, które umieściły tu swoje agendy powiatowe. Folwarki domenialne bowiem oddawano często w dzierżawę, a tam, gdzie do domen należały także wsie szarwarkowe, pozostawiano dzierżawcy także pobór czynszów i zapewne jakąś jurysdykcję. W ten sposób z dawnych folwarków książęcych powstały na Mazurach komornictwa, które zostały podporządkowane Kamerze Wojenno-Skarbowej w Królewcu. Rola tych komornictw wzrosła jeszcze z powodu ściągania przez ich zarządców od roku 1720 kontrybucji wojennych, a od 1725 ? wskutek nadania im jurysdykcji nie tylko nad królewskimi poddanymi, lecz także nad chłopami chełmińskimi i wolnymi.
2 sierpnia 1758 roku oddziały rosyjskie złożone z kozaków i kałmuków (dowodził Obrist Bors) ograbili i splądrowali całkowicie młyn w Sedrankach. W 1762 roku zawarto pokój, który uwolnił Prusy od zwierzchnictwa Rosji.

Łąki położone na południe od majątku. Zdjęcie z ksiązki "Treuburg"

Na początku XVIII wieku domeny państwowe wypuszczano w arendę zazwyczaj na sześć lat. W tym właśnie czasie generalnym dzierżawcą domeny sedraneckiej razem z młynem był Georg Erdmann, pisarz miejski, który mieszkał w Jaśkach. Posiadał także piwiarnię w Olecku i w Mieruniszkach oraz karczmę w Żelazkach koło Ostregokołu. Po ojcu domenę w Serdankach dzierżawił jego syn Georg Ludwig, a po jego śmierci wdowa, wreszcie kolejno mężowie córki ? Karl Schultz i Karl Gustav von Sanden.
Latem 1758 roku podczas wojny siedmioletniej wojska rosyjskie w drodze do Gołdapi splądrowały i ograbiły młyn w Sedrankach.

W roku 1780 dzierżawcą generalnym domeny zostaje Abraham Hillmann i przez długie lata pozostaje ona w rękach rodziny Hillmann/v.Lenski. W latach osiemdziesiątych XIX wieku domena w Sedrankach liczy 695 ha i z upływem lat rozwija się pod względem gospodarczym.

Przed I wojną światową inwentarz żywy majątku stanowią 263 sztuki bydła, 450 owiec, 170 świń i 58 koni. Do majątku, który został zelektryfikowany, należy gorzelnia, a miejscowy młyn stanowi prywatną własność Maxa v. Lenski.

Nagrobki na cmentarzu majątku Sedranki w 2005 roku.

W czerwcu 1807 roku przez Sedranki generał Henryk Dąbrowski prowadził swoje oddziały do Gołdapi po bitwie pod Frydlandem i mieszkańcy miejscowości położonych wzdłuż trasy ich przemarszu słyszeli zapewne powstałą niedawno pieśń legionową Jeszcze Polska nie umarła.... Przemarsz wojsk trwał około miesiąca. Wcześniej przybyli do miasta oficerowie pruscy i francuscy w celu wykonania niezbędnych przygotowań do przemarszu wojsk. Pruski rząd powołał okręgowych dyrektorów do spraw wyżywienia (Bezirks Verpflegungs Direktoren), których zadaniem było zapewnienie prowiantu dla maszerujących wojsk. W Olecku stanowisko to objął posiadacz ziemski Abraham Adolf Hillmann z miejscowości Nory (syn Abrahama Hillmanna z Sedrank). Córka Abrahama Adolfa Hillmanna - Emma Hillmann (1815-1866) była żoną pastora z Cichego Friedricha Augusta Ballnusa (1807-1871). Znanego w okolicy Olecka z wielkiej wrażliwości na niedolę i krzywdę ludzką. Zorganizował szpital a raczej przytułek dla ludzi starych, niedołężnych i schorowanych.
Wieś otrzymuje urząd pocztowy i w roku 1875 - dwuklasową szkołę.
Według spisu z 1885 roku na 247 mieszkańców wsi Sedranki 19 było katolikami.
15 maja 1821 roku utworzono w Olecku powiatowy oddział Towarzystwo Rolnicze dla Litwy (Landwirtschaftlicher Verein für Litauen). Była to organizacja promująca innowacyjne metody uprawy i promująca najnowsze rozwiązania w rolnictwie. Wśród założycieli był Abraham Adolf Hillmann z Nor i sędzia von Lenski z Sedrank.
W 1841 roku objął urząd landrata powiatu oleckiego obejmuje Karl Ludwig Otto von Lenski (babcia Ratkowska a prababcia Elsa (Dorothea) Ochodzinski) urodzony Sedrankach (1801-1872). Rodzina Lenski (pochodziła z polskiej szlachty) zamieszkiwała w XVI wieku wieś Mały Łęck położoną w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie działdowskim, w gminie Płośnica oraz Leleszki (do roku 1950 Leleski, niem. - Lehlesken) w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Pasym. Jego matką była Dorothea Amalie (Amalia) Hillmann (1778-1839) a dziadkiem Abraham Hillmann (1741-1794), (studiował na królewieckiej Albertynie w Królewcu). Był również właścicielem majątku Stacze oraz posłem do Landtagu w 1848 roku. Te dwa rody łączą się także przez małżeństwo Andreas von Lenski (1741-1778) i Marie Dorothea Aegidi (1753-1778) siostra żony Abrahama Hillmanna - Katharina Charlotte Aegidi (1719-1779).
Christian Grigat w wydanej w 1938 roku ?Die Geschichte des Kreises Treuburg" opisuje ciekawe zdarzenie związane z jeziorem.

W latach siedemdziesiątych XIX wieku kiedy rozpoczęto budowę linii kolejowej z Insterburga do Ełku, Jezioro Sedraneckie zostało przedzielone nasypem kolejowym o wysokości prawie 20 metrów. Budowniczowie nasypu napotkali w tym miejscu poważne trudności i przeszkody. Aby dokładnie określić strukturę podłoża obniżono znacznie poziom wody w jeziorze otwierając śluzę przy młynie. Zwierciadło wody obniżyło się tak bardzo, że na środku jeziora wyłoniła się wyspa pokryta pniami starych drzew. Musiało to wywołać niemałą sensację, skoro sprawą zainteresowały się ówczesne władze rejencji w Gąbinie, polecając usunięcie pni z dna jeziora. W wschodniej części jeziora Sedraneckiego.
Dawniej płynący z północy strumień Pełka wpadał do Legi koło dworu w Sedrankach - w celu zapewnienia stałego dopływu wody na koła młyńskie i zwiększenia potencjału energetycznego młyna, jego koryto skierowano na zachód wzdłuż poziomicy do Jeziora Sedraneckiego - powyżej zapory młyńskiej. Nowe koryto było już oznaczone na mapie Schrettera z 1810 roku.
Przed I wojną światową majątek Sedranki dzierżawiony przez radcę Maxa von Lenskiego, należał do największych w powiecie oleckim (675 ha).

Ogromne zniszczenia tej wspaniałej rezydencji spowodowała I wojna światowa. Rosjanie zniszczyli w poważnym stopniu zabudowania gospodarcze majątku, a pałac położony w pięknym parku został całkowicie spalony. W latach trzydziestych widoczne były jeszcze jego fundamenty.
Po I wojnie światowej domenę sedranecką przejęło Wschodniopruskie Towarzystwo Rolnicze w Królewcu, a jej zarządcą został Oskar Tolkmit.

W 1922 roku znajdowały się w niej jeszcze 44 konie, ale już tylko 30 sztuk bydła i 20 świń. Były to jednak ostatnie dni tej historycznej posiadłości, gdyż niebawem została ona rozparcelowana. Niektóre jej budynki sprzedano, m. in. z przeznaczeniem na szkołę, inne przejęli nowi osadnicy, którzy przybyli tu z sąsiednich miejscowości a także z tzw. ?korytarza? pomorskiego, który przypadł Polsce na mocy Traktatu Wersalskiego. Otrzymali oni działki o powierzchni 32-90 morgów i musieli nieźle popracować, ażeby utrzymać się na parcelach niezbyt urodzajnej ziemi.
W roku 1938 wieś Sedranki liczyła 442 mieszkańców.
W czasie drugiej wojny światowej w Sedrankach urządzono kompanię sanitarną 170. dywizji piechoty, sanatorium dla żołnierzy niemieckich z frontu wschodniego. Zmarłych żołnierzy chowano obok tych, którzy polegli i chcieli spocząć w ojczystych stronach, na cmentarzu w pobliżu Seraneckiego Wzgórza (po wojnie groby przeniesiono na cmentarz w Bartoszach koło Ełku).

Czas i wydarzenia dziejowe pozacierały ślady świetności i znaczenia państwowej domeny i komornictwa w Sedrankach. Do dzisiaj pozostał tylko młyn, fundamenty zabudowań oraz bezimienne mogiły na cmentarzach. Największy cmentarz w pobliżu wsi z małą kaplicą żałobną. Na łąkach na północ od dworu znajdowało się miejsce, na którym chowano zmarłych z rodziny von Lenski.
Najstarszym chyba miejscem pochówku zmarłych było niewielkie wzgórze (położone na zachód od drogi koło młyna), które jest obecnie miejscem prac archeologicznych.