6 maja 2011 roku w Oleckiej Izbie Historycznej odbyło się na spotkanie pt. Prusowie - zapomniany naród Europy. Tym razem w ramach miesięcznych spotkań kustosz Oleckiej Izby Historycznej - Pani Eliza Ptaszyńska zaprosiła na wykład profesora dr hab. Grzegorza Białuńskiego. Jest to historyk urodzony i zamieszkały w Giżycku, który zajmuje się historią osadnictwa na ziemiach mazurskich oraz dziejami plemion pruskich. Od 1996 roku pracuje w Ośrodku Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie oraz na stanowisku profesora nadzwyczajnego w Instytucie Historii i Stosunków Międzynarodowych na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie. Jest autorem licznych opracowań naukowych i popularnonaukowych dotyczących między innymi osadnictwa, dziejów Prusów i Jaćwingów, rozwoju miast w Prusach Książęcych, historii rodów pruskich. Pracuje nad nad dwoma zagadnieniami: dziejami Prus oraz szeroko pojętym osadnictwem Mazur (od XIV do XVIII w.). Praca "Przemiany społeczno-ludnościowe południowo-wschodnich Prus Krzyżackich i Książęcych do 1568 r." (Olsztyn 2001) stała się podstawą do kolokwium habilitacyjnego, które odbyło się 8 października 2002 r. na UMK w Toruniu. Z kolei problem osadnictwa Mazur znalazł swoją kontynuację w kolejnej publikacji: "Kolonizacja Wielkiej Puszczy (do 1568 roku) - starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgobroskie (węgorzewskie)", (Olsztyn 2002). Zaś w ostatnio wydanej monografii ?Ród Prusa Kleca ze szczególnym uwzględnieniem rodziny von Pfeilsdorfów-Pilewskich? (Malbork 2006) przybliżył problem asymilacji dawnych Prusów w państwie zakonu krzyżackiego na przykładzie charakterystyki jednego rodu. W sumie jest autorem ponad dwustu publikacji naukowych i tyluż popularnonaukowych. Wyniki badań profesora na temat zasiedlenia puszczy straduńskiej były cytowane w wydanej w 2010 roku książce "Dzieje Olecka".
W czasie wykładu zebrani mogli zapoznać się nad najnowszymi poglądami na temat pochodzenia Prusów, ich życiem, zwyczajami, wierzeniami oraz ich zanikiem. Ta część wykładu była niezwykle interesująca gdyż Pan Profesor przedstawił kilka przyczyn zaniku Prusów.
Jest teoria, że przyczyną germanizacji Prusów był napływ chłopów niemieckich do Prus, co ułatwiło szerzenie się języka niemieckiego na wsi, podczas gdy do Inflant chłopi z Niemiec prawie nie napływali. Istniał też na Warmii zakaz rozmawiania z poddanymi po prusku. Inną teorię głoszono w czasach narodowego socjalizmu, mówiąc, że Prusowie wymarli jak Indianie Czerwonoskórzy. Nie tylko jednak nie ma na to dowodów, ale są dowody, że Prusowie wyrównali straty, poniesione podczas podboju i jako grupa etniczna rozwijali się nadal.
Trzecia teoria wychodzi z założenia, że polityka krzyżacka rozbiła wspólnotą plemienną Prusów i spowodowała szybką germanizację nielicznej szlachty.
Czwarta teoria na plan pierwszy wysuwa wojnę 13-Ietnią, która trwała w latach 1454?1466. Prowadził ją Zakon niemiecki przeciw własnym poddanym, którzy chwycili za broń i poddali się królowi polskiemu. Wojna spustoszyła prawie całe Prusy. Chłopi pruscy zaczęli masowo uciekać i podawali się za Niemców lub Polaków. Jednak kiedy w XVI w. straszliwie wojny spustoszyły Inflanty to narodowości łotewska i estońska przetrwały te lata klęski. Na temat tych zagadnień pisał w 1982 roku profesor Karol Górski z Torunia.
Kolejna teoria dotyczy (Marzeny Pollakówny) pogorszenie się położenia chłopów na prawie chełmińskim, przeważnie Niemców we wschodniej części Prus, to zbliżyło ich społecznie do niewolnych chłopów pruskich i ułatwiło germanizację tych ostatnich.
W tym czasie były także liczne nadania dla najemnych żołnierzy, którym zamiast zaległego żołdu dawano ziemię. Ofiarą padali bardzo często drobni pruscy rycerze, ,.wolni" których zamieniano w niewolnych.
Od 1525 roku Albrecht Hohenzollern przejmuje naukę Lutra i postanawia nawrócić częściowo pogańskich Prusów. U schyłku XVI w. język pruski zaczyna zanikać, ostatni starcy, znający ten język, umierają w końcu XVII w. Zagadnienie jest tym bardziej skomplikowane, że na Łotwie i Estonii również katolicy i ewangelicy tłumaczyli swe pisma na języki tych ludów i ogłaszali drukiem, co uważane jest za początek ich literatury.
Pozostaje jeszcze jedna możliwość. Prusowie nie znikli, nie stracili narodowej identyczności, tylko zmienili język podobnie jak ludność polskiego Pomorza. Już w XIV w. powstało wśród narodowości zamieszkujących tę ziemię poczucie wspólnej ojczyzny - Prus. Był to proces tworzenia się patriotyzmu "krajowego", zjawisko, które poprzedziło powstawanie nacjonalizmów. Był na pewno od XIV w. patriotyzm krajowy pruski i dawni Prusowie, zarzucając swą mowę, nie przestawali uważać się za Prusów - tylko że utarła się nazwa "Prusaków". Ci dawni Prusowie ? nazywani dzisiaj ?Prusakami" ? wnieśli swe cechy do rozwoju państwa militarystycznego Hohenzollernów.
Na zakończenie była możliwość zadawania pytań i bezpośredniej rozmowy z Panem Profesorem.
Tavola nuova di Prussia et di Livonia 1562
La geografia di Claudio Tolomeo Alessandrino / nuouamente tradotta di greco in italiano da Girolamo Ruscelli ... ? Venice.
Opracowano na podstawie DIGMAP http://portal.digmap.eu/
.....................................................................................
Profesor Grzegorz Białuński zmarł 16 października 2018 w Olsztynie.
.....................................................................................
Więcej informacji o Jaćwingach >>>
Józef Kunicki