Spis treści

23. Źródła do dziejów Olecka 

Podstawowym materiałem źródłowym do dziejów ziemi oleckiej jest archiwum powiatowe,  wywiezione z Olecka w 1944 roku. Znajduje się ono obecnie w Opladen/Leverkusen w  Niemczech – w mieście patronalnym ziomkostwa byłych olecczan, i zawiera obok  dokumentów sporo fotografii, ilustrujących życie na terenie powiatu w dawnych  czasach. 
 Wskazówki dotyczące miejsca przechowywania ksiąg kościelnych z parafii powiatu  oleckiego można znaleźć w wydanej po wojnie książce „Verzeichnis ostpreussischer  Kirchenbücher” (Wykaz wschodniopruskich ksiąg kościelnych) Eduarda Grigoleita.  Wynika z niej, że księgi te, ich duplikaty lub mikrofilmy znajdują się obecnie m.  in. w Lipsku, Berlinie, w archiwum w Ełku, w Urzędzie Stanu Cywilnego w Olecku, a  nawet w Stanach Zjednoczonych.  Szczegółowe informacje na ten temat znajdzie czytelnik w numerze 1. pisma  „Treuburger Heimatbrief” z roku 1981.
Powojenne zasoby archiwalne z powiatu oleckiego znajdują się w archiwum ełckim.  Opracowania historii Olecka i powiatu publikowane były głównie w języku niemieckim.  Wymieńmy tylko niektóre z nich.


W roku 1870 ukazała się w Olecku książka ówczesnego landrata powiatu oleckiego J.  Frenzla „Beschreibung des Kreises Oletzko...” (Opis powiatu oleckiego rejencji  gąbińskiej w ujęciu historycznym, statystycznym i topograficznym). Książka  wydrukowana w Olecku gotykiem liczy 112 stron dużego formatu i zawiera liczne  zestawienia statystyczne w trzech załączonych aneksach. Stanowi rzetelne  opracowanie historyczne i społeczno-gospodarcze powiatu, wolne od tendencji  politycznej. Dziś w zasadzie nieosiągalna na terenie kraju, znajduje się w zbiorach  Deutsche Staat Bibliothek w Berlinie oraz (fotokopia) w prywatnych zbiorach znanego  kolekcjonera i miłośnika ziemi oleckiej – Zdzisława Bereśniewicza w Olecku.
W roku 1938 wyszła w Olecku, wydana przez F. W. Czygana, książka nauczyciela z  Cimoch, znanego historyka dziejów powiatu – Christiana Grigata „Die Geschichte des  Kreises Treuburg” (Historia powiatu oleckiego).  Publikacja ta, drukowana również gotykiem, liczy 200 stron i zawiera oprócz  informacji historycznych, dotyczących miasta i powiatu, bibliografię, zdjęcia,  plany i mapy oraz krótkie wiadomości na temat powstania i rozwoju poszczególnych  wsi na terenie powiatu.  Książka znajduje się w Bibliotece Miejskiej w Olecku oraz (fotokopia) w prywatnych  zbiorach autora niniejszych szkiców.
Po II wojnie światowej ukazała się w Niemczech w wydawnictwie Albrechta Czygana w  Lubece praca zbiorowa pod redakcją Rudolfa Grenza, zatytułowana „Der Kreis  Treuburg...” (Powiat olecki).  W książce tej zawierającej 448 stron tekstu oraz liczne zdjęcia, plany i mapy,  omówione zostało położenie geograficzne ziemi oleckiej, jej historia do roku 1945,  administracja, gospodarka, szkolnictwo, historia szkół i parafii oraz innych  dziedzin życia społecznego mieszkańców miasta i powiatu.  Książka nie ma jednolitego charakteru; różna jest też wartość merytoryczna  poszczególnych opracowań, na które składają się obok opisów naukowych i  popularnonaukowych wspomnienia i relacje autorów z dawnych lat. Celem bowiem  głównym, jaki przyświecał wydawcy i redaktorowi, było udokumentowanie życia  mieszkańców tego przygranicznego powiatu byłych Prus Wschodnich i przekazanie  pamięci dawnej rzeczywistości przyszłym pokoleniom ziomkostwa byłych olecczan.  Takie intencje zawarte są w przedmowie do tej książki ówczesnego (1971 r.) szefa  ziomkostwa, byłego generała Wehrmachtu – Theodora Tolsdorffa.
Duże walory poznawcze w sensie wizualnym posiada wydany w Niemczech pod redakcją  Klausa Krecha album „Treuburg – ein Grenzkreis in Ostpreussen” (Olecko – powiat  nadgraniczny w Prusach Wschodnich). Zawartość tego cennego wydawnictwa stanowi  bogaty zbiór fotografii sprzed II wojny światowej z objaśnieniami i zwięzłą  historią powiatu we wstępie, skonfrontowaną z chronologią wydarzeń  międzynarodowych. Należy żałować, że autor nie ustrzegł się czasem pomyłek lub  błędów w opisie i ocenie tych wydarzeń, jak np. w przedstawieniu krwawych zajść w  Bydgoszczy we wrześniu 1939r. Nie umniejsza to wartości edytorskiej tej niezwykłej  publikacji dokumentalnej. Czytelnik polski ogląda ją z podziwem, ale i z  zazdrością: nie o pamiątkach rodzinnych mógł myśleć jesienią 1939 roku, kiedy  podczas wysiedleń polskiej ludności z Bydgoszczy oraz innych miast i wsi pomorskich  pozostawiono mu zaledwie pół godziny czasu na opuszczenie własnego domu.
Badacz dziejów ziemi oleckiej sięgnąć będzie też musiał do wydawnictw  periodycznych, ukazujących się w Niemczech, zwłaszcza do zeszytu drugiego „Die alte  Heimat in Wort und Bild” (Stara ojczyzna w słowie i w obrazie) oraz do ukazujących  się dwa razy do roku numerów prasowego organu ziomkostwa olecczan „Treuburger  Heimatbrief”.
Poszczególne miejscowości w powiecie oleckim także doczekały się opracowań  monograficznych. Należą do nich m. in.: Grigat, Grenzdorf Reuss und seine Geschichte, Treuburg 1938; Kelch, Bilder aus der Kultur- und Kirchengeschichte der evangelischen  Kirchengemeinde Wielitzken. Wielitzken 1927; Sandach, Geschichte des Dorfes Kowahlen, Treuburg 1928.
Pełniejszą bibliografię przedmiotu zawiera wspominana już wcześniej książka pod  redakcją Rudolfa Grenza „Der Kreis Treuburg...”, którą autor tego tekstu posiada w  swoich zbiorach dzięki uprzejmości Alfreda Salza, brata znanego fotografa-amatora z  lat międzywojennych – Paula, związanego z Oleckiem, który w wyniku odniesionych ran  na froncie wschodnim zmarł w 1943 roku i pochowany został na cmentarzu w Kowalach  Oleckich.
Piśmiennictwo w języku polskim, poświęcone w całości problematyce Olecka i okolicy,  datuje się w zasadzie od roku 1970, kiedy ukazała się książka pierwszego burmistrza  powojennego Feliksa Jordana-Lubierzyńskiego „Ziemia olecka z bliska i z daleka“. W części dotyczącej sytuacji miasta i powiatu oleckiego po drugiej wojnie światowej  oparta ona została w dużym stopniu na własnych wspomnieniach autora, który od  samego początku brał czynny udział w życiu powojennym Olecka.
Znacznie więcej wiadomości o ziemi oleckiej zawiera monografia wydana w 1974 roku  przez wydawnictwo „Pojezierze” w Olsztynie, której redaktorem jest Andrzej Wakar.  Książka nosi tytuł „Olecko. Z dziejów miasta i powiatu” i składa się z trzech  części: w pierwszej omówiono środowisko geograficzne i nazwy fizjograficzne, w  drugiej – historię i zabytki architektury, a trzecia poświęcona została  problematyce życia gospodarczego i społeczno-kulturalnego po II wojnie światowej.  Wydawnictwo to liczy 405 stron, zawiera ilustracje, tabele i wykresy oraz indeksy  nazwisk i miejscowości. Jego wartość podnosi bogata bibliografia oraz streszczenia  w języku angielskim i niemieckim.
Wszyscy zainteresowani sprawami nazewnictwa na terenie powiatu oleckiego powinni  zapoznać się z pracą K. Szcześniak „Nazwy miejscowe byłych powiatów gołdapskiego i  oleckiego“ wydaną w Gdańsku w 1994 roku.  Książka ma charakter naukowy, jej autorka przy pomocy wnikliwych analiz  językoznawczych usiłuje dociec pochodzenia nazw miejscowości w powiecie i  przestrzega przed zbyt pochopnymi wnioskami. W konkluzji autorka stwierdza, że  „dzisiaj, gdy dokumenty oryginalne są albo po części niedostępne, albo zniszczone,  gdy odpisy z dokumentów nie mówią wyraźnie o narodowości, pochodzeniu zasadźców i  mieszkańców osad – wszelkie stwierdzenia o etymologii nazw miejscowych pozostać  muszą hipotezami, a nie kategorycznymi sądami”.
Popularyzacji wiedzy o ziemi oleckiej służyć mają trzy książki, których autorem  jest Ryszard Demby. Pierwsza z nich nosi tytuł „Ziemia olecka w pierwszych latach  po II wojnie światowej“; druga poświęcona została historii osadnictwa w powiecie i  jego zróżnicowanym formom prawno-ustrojowym. W jej tytule: „W straduńskiej puszczy.  Z dziejów osadnictwa na ziemi oleckiej“, autor nawiązuje do czasów, kiedy  administracja puszczańskich wciąż terenów późniejszego starostwa oleckiego  znajdowała się w Stradunach w pobliżu Ełku. Trzecia z tych książek – „Olecko.  Czasy, ludzie, zdarzenia“ – ukazuje obraz burzliwych dziejów miasta i jego okolic  od czasów najdawniejszych do roku 1945.  Ten pobieżny przewodnik biliograficzny sygnalizuje jedynie w ogólnych zarysach stan  badań i literaturę przedmiotu w odniesieniu do niewielkiego skrawka mazurskiej  ziemi, ograniczonego ramami administracyjnymi starostwa i powiatu oleckiego. Może  zachęci on i skłoni niektórych dzisiejszych mieszkańców młodszej generacji do  dalszych poszukiwań i opracowań nie tylko dawnej historii, lecz także czasów nam  bliższych.

Widoki znad Legi Ryszard Demby Olecko 2002

Następna strona

Spis treści Następna strona

Ustaw parametry drukarki. Wydrukuj tę stronę

J. Kunicki www.olecko.info Ostatnia zmiana: 30 stycznia, 2004

Do początku strony