33. Z historii wsi w powiecie oleckim

Babki Gąseckie Babki Oleckie Barany Bartki Biała Olecka Bitkowo Borawskie Borki Borkowiny Budki Chełchy Cichy Cimochy Czukty Daniele Dąbrowa Dąbrowskie Dobki Doliwy Drozdowo Dudki Duły Dunajek Dworackie Dybowo Dzięgiele Gajrowskie Gąsiorowo, Gąsiorówko Gąski Giże Golubie Wężewskie Golubki Gorczyce Gordejki Gryzy Guty Guzy Imionki Jabłonowo Jaśki Jelitki Jelonek Judziki Jurki Kijewo Kiliany Kleszczewo Kowale Oleckie Krupin Krzywe Krzyżewko Kucze Kukowo Kukówko Lakiele Lenarty Leśniki Łegowo Markowskie Mazury Mieruniszki Monety Możne Niedźwiedzkie Nory Olecko Małe Olszewo Plewki Połom Pomiany Przytuły Puchówka Raczki Wielkie Rogajny Rogówko Rosochackie Rynie Sedranki Sobole Sokółki Stacze Starosty Stożne Sulejki Szarejki Szczecinki Szeszki k/Cimoch Szeszki k/Kowal Szwałk Ślepie Świdry Świętajno Urbanki Wężewo Wieliczki Wilkasy Wojnasy Wronki Zabielne Zajdy Zalesie Zatyki Zawady Oleckie Żydy

.

BABKI GĄSECKIE założone zostały jako wolna wieś 21 czerwca 1476 roku, kiedy wielki mistrz krzyżacki, Heinrich von Richtenberg, nadał za pośrednictwem komtura z Pokarmina, Bernharda von Balzhofena, Piotrowi i Stefanowi Babkom 15 włók na prawie magdeburskim nad Legą i zobowiązał ich do jednej służby zbrojnej. Wieś zawdzięcza swą nazwę założycielom. W 1600 roku mieszkali w niej sami Polacy. W XVIII wieku była to wieś królewska, w związku z czym jej mieszkańcy zobowiązani byli do robocizny, świadczeń w naturze i podatków jedynie względem państwa.
W latach międzywojennych Babki posiadały jednoklasową szkołę. Należały do urzędu stanu cywilnego w Gąskach, a najbliższa poczta i stacja kolejowa znajdowały się w Kijewie. W 1938 roku Babki Gąseckie liczyły 177 mieszkańców. Starą nazwę wsi zamieniono na Babeck.

BABKI OLECKIE razem z Plusquianką (Mały Lasek), leśniczówką Sedranki i Pieńkami, zwanymi też Danielewem (Stobbenort), liczyły w 1938 roku 399 mieszkańców. Założone zostały w 1562 roku, kiedy Piotr Klimaszewski i Marcin Czerwonka kupili od starosty książęcego, Wawrzyńca von Halle, trzy włóki sołeckie i zostali zobowiązani do założenia wsi czynszowej na prawie chełmińskim na 30 włókach. W XVII wieku mieszkali we wsi sami Polacy. Młyn w Babkach Oleckich zbudowano przed rokiem 1640, a szkoła jednoklasowa powstała około roku 1740. Do 1938 r. wieś zachowała w urzędowej nazwie "Babken" polski rdzeń. Starą nazwę polską zastąpiono w 1938 r. nową, niemiecką - Lagenquell.

BARANY powstały 20 czerwca 1562 roku jako wieś czynszowa. W tym czasie bowiem starosta książęcy Wawrzyniec von Halle sprzedał Stańkowi Baranowi i Błażejowi Krzywińskiemu cztery włóki sołeckie między Czuktami a Kilianami. Mieli oni sprowadzić osadników w celu zagospodarowania 40 włók ziemi. W 1830 roku powstała w Baranach szkoła. W roku 1938 wieś liczyła 147 mieszkańców. Oboczne jej nazwy - to Barannen i Barnen. Ta ostatnia ustalona została jako urzędowa w 1938 roku.

BARTKI założono w 1508 roku jako wolną wieś, ale 11 listopada 1511 roku margrabia brandenburski Albrecht potwierdził, że już w roku 1475 Paweł z Kleszczewa nabył tu prawo do 1/2 służby zbrojnej, co się wiązało z nadaniem ziemi. W 1800 roku mieszkali w Bartkach chłopi chełmińscy, czyli wolni. Wieś należała do parafii w Gąskach i w 1938 roku liczyła 55 mieszkańców. W tym czasie wartość hektara ziemi wyceniono w tej miejscowości na 690 marek - najwyżej spośród wszystkich wsi powiatu. Nazwa "Bartki" wywodzi się od rodzimego imienia, podobnie jak wiele innych nazw miejscowości w powiecie (Jaśki, Lenarty - od Leonarda - czy Urbanki). Niemiecka nazwa tej wsi "Bartken" różniła się od polskiej tylko końcówką.

BIAŁA OLECKA powstała w wyniku rozwoju osadnictwa obszarniczego na ziemi oleckiej. 7 kwietnia 1562 roku książę Albrecht nadał staroście z Rynu, Jerzemu von Diebesowi, 150 włók, na których znajdowała się założona już i świeżo zasiedlona wieś Plewki. Do wsi należało 66 włók, wobec czego na pozostałych 84, porośniętych wówczas lasem, powstał majątek ziemski Biała Olecka i wieś szlachecka Drozdowo. Von Diebes został zwolniony na 20 lat od podatków i innych świadczeń, lecz zobowiązany był do służby zbrojnej z dwoma końmi w towarzystwie zbrojnego pachołka. W XVIII wieku zbudowano w Białej Oleckiej młyn wodny. Właściciele tego majątku szlacheckiego często się zmieniali. Należał on przez pewien czas do majora wojsk polskich, Gotarda von Buddenbrock, w połowie XVIII wieku mieszkał w Białej nadleśniczy polski - Ludwik Daszkiewicz, później Semkowscy i Warkojowie. Szkoła powstała w Białej w 1765 roku. Inne nazwy tej miejscowości: Bialla, Kamienna, Alt Bialla, a od 1903 - Billstein.

BITKOWO razem z majątkiem ziemskim Ślepowo liczyło w 1938 roku 222 mieszkańców. Założone zostało na prawie lennym 4 lutego 1562 roku, kiedy książę Albrzecht zapisał staroście z Insterburga - von Kittlitzowi - 50 włók lasu oraz 50 włók ziemi z karczmą. W latach międzywojennych miejscowość ta posiadała jednoklasową szkołę i podlegała administracyjnie pod Mieruniszki, ale najbliższy kościół parafialny znajdował się w Górnem w powiecie gołdapskim. Bitkowo nosiło w przeszłości także inne nazwy: Bittkowen i od 1938 roku - Bittkau.

BORAWSKIE zawdzięczają swą nazwę założycielom: braciom Jakubowi, Jordanowi i Sobiechowi Borawskim oraz ich ojcu - Piotrowi Borawskiemu, który nabył sześć włók przy wschodniej granicy księstwa pruskiego w celu założenia wsi czynszowej na 60 włókach między Plewkami a Szczecinkami.
Przywilej na lokację odnowił w 1561 roku ówczesny starosta książęcy Wawrzyniec von Halle. Osadnicy zwolnieni zostali na 10 lat od wszelkich świadczeń. Około 1740 roku powstała w Borawskich szkoła, która w 1935r. zatrudniała jednego nauczyciela. Najbliższy urząd stanu cywilnego w latach międzywojennych mieścił się w Szczecinkach, a urząd pocztowy - w Babkach Oleckich. W 1938 roku wieś liczyła 465 mieszkańców. W tym samym roku nazwę wsi, częściowo zniemczoną - Borawsken - zastąpiono niemiecką: Deutscheck. We wsi znajdowała się komora celna z przejściem granicznym do Polski.

BORKI powstały w ramach osadnictwa szkatułowego po 1700 roku na prawie chełmińskim. Szkoła jednoklasowa powstała tu w 1743 roku. Uczęszczało do niej w 1935 roku 55 dzieci. Ajencja pocztowa znajdowała się na miejscu, a siedziba urzędu stanu cywilnego i najbliższej parafii - w Cichach. Wieś liczyła W 1939 roku 319 mieszkańców i nosiła polską nazwę, zniekształconą przy pomocy niemieckiej końcówki, Borken.

BORKOWINY zostały założone 3 listopada 1565 roku na prawie lennym, kiedy książę Albrecht nadał Grzegorzowi, Pawłowi i Andrzejowi Langheimom-Borkowskim - braciom i braciom stryjecznym - 40 włók na prawie magdeburskim pod Żelazkami, gdzie już wcześniej posiadali 10 włók. Na tym obszarze powstały Borkowiny i Kucze. W zamian za nadanie Borkowscy, od których pochodzi nazwa nowej miejscowości, odstąpili księciu swe posiadłości w starostwie piskim. W XVIII wieku była to wieś chełmińska zamieszkiwana przez wolnych chłopów. Należała ona do parafii w Górnem i liczyła w 1938 roku 140 mieszkańców.W tym samym roku otrzymała nową nazwę urzędową - Jarken.

BUDKI powstały w XVIII wieku i od roku 1873 stanowiły majątek ziemski uznawany za oddzielną jednostkę administracyjną. Majątek ten odłączony został od Białej w wyniku podziałów rodzinnych i dlatego obok nazwy Buttken nazywany był też Neu Bialla. W roku 1938 Budki liczyły razem z Drozdowem i Winkowem 272 mieszkańców. Posiadały jednoklasową szkołę, do której w 1935 roku uczęszczało 29 uczniów. Nazwa miejscowości pochodzi zapewne od imienia pruskiego Buteko lub Butko.

CHEŁCHY powstały w 1563 roku, kiedy książę Albrecht nadał na prawie lennym 60 włók boru Absalomowi Rymanowi. Ryman odstąpił swą posiadłość ówczesnemu staroście książęcemu w Stradunach, który z kolei w roku 1564 jej połowę, wraz z przylegającymi do niej 30 włókami boru, sprzedał rodzinie Dworaków. W wyniku tej transakcji na sprzedanym obszarze założona została wieś szlachecka Chełchy i majątek ziemski Kowale Oleckie. Szkoła w Chełchach powstała w 1835 roku. Nazwa wsi pochodzi od zeslawizowanego nazwiska bałtyckiego, podobnie jak w przypadku wsi Gryzy, Czukty, Kiliany, Gordejki czy Wojnasy. W początkowym etapie germanizacji wieś nazywano Chelchen, Kelchen. W 1938 roku nadano jej niemiecką nazwę Vorbergen. W tym czasie liczyła ona 237 mieszkańców.

CICHY to wieś czynszowa, która przywilej lokacyjny otrzymała w 1554 roku, ale istniała już co najmniej trzy lata wcześniej. Wtedy właśnie powstał spór między miejscowymi chłopami a starostą straduńskim w sprawie wysokości świadczeń szarwarkowych. Chłopi z Cichów zwracali się do księcia Albrechta o rozstrzygnięcie sporu, ale książę po rozpatrzeniu ich skargi rację przyznał staroście. Kościół w Cichach zbudowano w 1566 roku, a parafia powstała kilkanaście lat później. Jednocześnie z utworzeniem parafii powstała przy niej szkoła. Uczył w niej w XVIII wieku m.in. Michał Grodzki, poeta mazurski, autor głośnego utworu pt. "Mór w Prusiech 1709 roku". W latach 1839-1847 kaznodzieją w Cichach był Ernest Wilhelm Gregorovius, który żądał stanowczo, by w miejscowej szkole uczono dzieci po polsku. Poczta powstała w Cichach w 1865 roku, a ochotnicza straż pożarna - przed rokiem 1914. Razem z przyległymi miejscowościami - Cichy-Młyn, Cichy-Małe i Nowiny miejscowość ta liczyła w 1938 roku 286 mieszkańców. W tym samym roku otrzymała urzędową nazwę Bolken, która zastąpiła wcześniej używaną - Czychen.

CIMOCHY. Już w roku 1476 komtur z Pokarmina nadał w tej miejscowości Klimkowi Rusinowi i jego bratu Czymochowi 15 włók nad Strumykiem Twardowskim na prawie magdeburskim z obowiązkiem jednej służby zbrojnej. Wieś otrzymała przywilej lokacyjny od księcia Albrechta 20 lipca 1548 roku. Sześciu sołtysów-zasadźców otrzymało tu 6 włók sołeckich boru oraz 60 do zasiedlenia chłopami czynszowymi. W 1800 roku znajdował się w Cimochach majątek i siedziba domeny państwowej. Jako duża osada przygraniczna Cimochy miały dwie komory celne, urząd pocztowy od 1860 roku, szkołę trzyklasową, powstałą w 1758 roku, a w latach międzywojennych - urząd żandarmerii, szkołę zawodową, lekarza dentystę, akuszerkę i kilka zakładów rzemieślniczych. W 1938 roku wieś liczyła 849 mieszkańców. Jej nazwa wywodzi się od ruskiej formy imienia Tymoteusz (Czymoch). W przeszłości używano też innych nazw: Gross Czymochen, Domäne Czymochen, Zarnowa, Dzimochen. W roku 1928 Cimochy otrzymały niemiecką nazwę urzędową Reuss.

CZUKTY wywodzą swą nazwę od założyciela - Mikołaja Czukty - któremu starosta książęcy, Krzysztof Glaubitz, sprzedał 4 włóki sołeckie, zobowiązując go do założenia wsi czynszowej na 40 włókach na prawie chełmińskim. Wieś powstała w 1560 roku i jej pierwsi mieszkańcy korzystali z dziesięcioletniej wolnizny, czyli zwolnienia od wszelkich opłat i świadczeń. Podobnie jak w większości osad wiejskich, w 1600 roku mieszkali w Czuktach sami Polacy. Jednoklasowa szkoła powstała tu pod koniec XVIII wieku. W roku 1938 Czukty liczyły 190 mieszkańców. Inne nazwy tej miejscowości: Czukten, Czugkten, Schugten i od 1938 r. - Schuchten.

DANIELE - wieś i dwór - założone zostały przed rokiem 1581 jako wolna wieś, o czym dowiadujemy się z protokółu wizytacji kościelnej starostwa oleckiego z tego roku. Później należały do szlacheckiej rodziny ziemiańskiej Kittlitzów. Od nich kupił Daniele w 1618 roku sędzia ziemski olecki - Michał von Hohendorf. W tym czasie obejmowały obszar 25 włók. Inne nazwy tej miejscowości: Daniellen, a od 1938 r. - Kleinreimannswalde.

DĄBROWA - po roku 1945 włączona do majątku Nowy Młyn - stanowi część Kleszczewa. Do roku 1928 nazywana była Dombrowa, później otrzymała niemiecką nazwę - Eichtal. W latach międzywojennych posiadała jednoklasową szkołę, do której w 1935 roku uczęszczało ogółem 44 uczniów.

DĄBROWSKIE nosiły początkowo podwójną nazwę. Druga - Milewskie - wywodziła się od założyciela, pierwszego burmistrza Olecka - Stanisława Milewskiego, który kupił tu w roku 1562, od starosty Wawrzyńca von Halle 4 włóki boru na sołectwo. W wyniku zawartej transakcji powstała na 42 włókach wieś czynszowa na prawie chełmińskim, której pierwsi osadnicy uzyskali zwolnienie na 10 lat od przewidzianych świadczeń.
We wsi znajdowała się niegdyś jednoklasowa szkoła, a po roku 1911- stacja kolejki wąskotorowej. Najbliższa poczta położona była w Babkach Oleckich. W 1938 roku mieszkały w Dąbrowskich 333 osoby. Wieś nosiła nazwę Dombrowsken, ale w roku 1938 nadano jej niemiecką - Königsruh.

DOBKI, podobnie jak Dąbrowskie, posiadały podwójną nazwę. Druga - Kibisze - pochodzi od założyciela wsi, Marcina Kibisza, który 4 kwietnia 1555 roku kupił od starosty książęcego Krzysztofa Glaubitza cztery włóki sołeckie i zobowiązał się do założenia na 40 włókach wsi czynszowej między Kukowem, Giżami i Orzechówkiem. W 1938 roku wieś liczyła 384 mieszkańców, należała do parafii i urzędu stanu cywilnego w Olecku. Inne nazwy tej miejscowości - to wspomniane już Kibisze, Dopken, Dopcken. W roku 1938 przyjęła ostatecznie niemiecką nazwę Markgrafsfelde.

DOLIWY powstały w wyniku osadnictwa na prawie lennym niemieckich rodzin szlacheckich. W 1558 roku książę Albrecht nadał Krzysztofowi Glaubitzowi 100 włók boru oraz jeziora Długie, Grodziskie i Kociołek. Z tego nadania powstały Doliwy i Chełchy. W czasie najazdu tatarskiego Doliwy znajdowały się w posiadaniu hrabiego Bastiana von Lehndorfa, w XVIII wieku majątki oba były w rękach polskiej szlachty - Dzięgielów. W 1800 roku znajdował się w Doliwach majątek szlachecki i wieś. Szkoła, założona pomiędzy 1837 a 1840 rokiem, do końca, tj. do 1945 roku, była jednoklasowa. Ostatni budynek szkolny zbudowany został w 1920 roku. Ogólna powierzchnia gospodarstw tej wsi wynosiła w latach międzywojennych 612 ha, z czego dwa majątki liczyły ponad sto hektarów. W 1938 roku starą nazwę miejscowości Doliwen zastąpiono niemiecką - Teichwalde. W tym czasie mieszkało w Doliwach 235 osób.

DROZDOWO - to majątek ziemski, który powstał jednocześnie z założeniem Białej Oleckiej wskutek nadania na prawie lennym w 1562 roku przez księcia Albrechta 150 włók Jerzemu von Diebesowi. Ch. Grigat podaje jednak wcześniejszą datę założenia tego majątku - 6 maja 1553 r. W XVIII wieku posiadłość tę dziedziczyli przedstawiciele szlachty polskiej - Ciesielscy i Więckowscy. Kaplica grobowa na miejscowym cmentarzu rodziny Salzwedell-Więckowskich należy do zabytków architektury. W roku 1800 była to wieś szlachecka. Najbliższy kościół parafialny znajdował się w Mieruniszkach. W 1938 roku miejscowość ta otrzymała nazwę Drosten. Wcześniejsza jej nazwa - to Drosdowen.

DUDKI - wieś czynszowa chłopska, założona 19 listopada 1562 roku, kiedy książę Albrecht przez starostę Krzysztofa Glaubitza sprzedał braciom Grzegorzowi i Marcinowi Dudkom sześć włók sołeckich i powierzył zadanie założenia wsi na prawie chełmińskim na 60 włókach. Grzegorz Dudek zakupił tu wcześniej 3 włóki lasu, a sama miejscowość wzmiankowana była już na przełomie lat 1539/1540 jako posiadająca ogród. W latach czterdziestych XVIII wieku powstała tu jednoklasowa szkoła; około 1800 roku Dudki należały do parafii Swiętajno. W roku 1938 liczyły 303 mieszkańców. Stare nazwy miejscowości - Dullken, Dodeck, Dudken - wyparte zostały w 1938 roku przez niemiecką Sargensee.

DUŁY miały w 1938 roku 260 mieszkańców. Była to chłopska wieś założona 31 lipca 1558 roku przez Jana Dułę, który kupił od starosty książęcego trzy włóki sołeckie po 51 grzywien i sprowadził osadników w celu zagospodarowania ziemi o powierzchni 30 włók na prawie chełmińskim. W roku 1600 mieszkali tu sami Polacy. W Dułach szkoła powstała w 1815 roku. W latach międzywojennych we wsi czynny był urząd pocztowy, dwie cegielnie, które dostarczały m.in. cegłę na budowę szpitala powiatowego w Olecku, oraz kilku rzemieślników. Wcześniejsze nazwy miejscowości: Duen, Duhn, Dulken. W wersji urzędowej nazwa Duł brzmiała Dullen.

DUNAJEK. 29 listopada 1575 roku książę Albrecht Fryderyk zaświadczył, że Mikołaj Zaleski "kupił od naszego ojca spoczywającego w Bogu" 4 włóki sołeckie w celu założenia wsi czynszowej na prawie chełmińskim na 40 włókach. Miało to miejsce około 1550 roku. Część wsi Chełchy została nadana 18 października 1558 roku przez księcia Albrechta razem z Doliwami na prawie lennym Krzysztofowi Glaubitzowi. Szkoła powstała tu na przełomie XVIII i XIX wieku. W Dunajku osiadł uczestnik powstania listopadowego - Sieniawski - którego syn Karol Emilian urodzi się tu w 1843 r. Był on znanym w swoim czasie pedagogiem i pisarzem. Urząd pocztowy powstał w Dunajku w 1860r. Miejscowość ta, która nosiła kiedyś nazwę Duneyken, Duneicken - należała do parafii Swiętajno. Ostatnia nazwa, niemiecka, Duneiken. Miejscowość liczyła przed wybuchem II wojny światowej 572 mieszkańców.

DWORACKIE powstały około 1554 roku, kiedy sołtys nabył tu dwie i pół włóki i zobowiązał się osadzić na dalszych 23,5 włókach chłopów czynszowych. Szkołę zorganizowano we wsi na przełomie XVIII i XIX wieku. W 1939 roku wieś miała 215 mieszkańców. Starą polską nazwę tej miejscowości przetłumaczono na język niemiecki i przyjęto jako urzędową w roku 1934 (Herrendorf). Wcześniej używano nazwy miejscowej Dworatzken.

DYBOWO. Nazwa wsi pochodzi od jej założyciela, Jana Dybowskiego, który 26 listopada 1564 roku kupił od starosty książęcego, Wawrzyńca von Halle, trzy włóki boru na sołectwo i zobowiązał się do zasiedlenia 30 włók chłopami czynszowymi. Wieś należała w 1800 roku do parafii Cichy; mieszkali w niej sami Polacy. W roku 1938 liczyła 359 mieszkańców. Stara nazwa miejscowości, Diebowen, uległa w tym czasie dalszej germanizacji - Diebauen - ale zachowała swój rdzeń.

DZIĘGIELE założone zostały w 1527 roku jako wolna wieś. Książę Albrecht sprzedał tu nieznanemu nabywcy za pośrednictwem starosty Piotra Szwarca, burgrabiego straduńskiego, 7 włók ziemi, które miały być zapłacone do roku 1537. Miejscowość nosiła w przeszłości nazwę Dzingellen, którą w roku 1938 zamieniono na Dingeln. W tym czasie liczyła ona 108 mieszkańców. Etymologia nazwy wsi wywodzi się od nazwiska Dzięgiel (dzięgiel = choroba u bydła oraz roślina z rodziny baldaszkowatych). Wojciech Kętrzyński podaje w swojej książce "O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich", że w Doliwach, Chełchach, Krupinie i Mieruniszkach mieszkali Dzięgielowie. Gniazdo rodowe rodziny Dzięgielewskich - to wieś szlachecka Dzięgiele w pow. Kolno.

GAJROWSKIE powstały w 1709 roku w ramach osadnictwa szkatułowego. W roku 1938 liczyły 174 mieszkańców. W roku 1800 miejscowość ta należała do parafii Świętajno, w wieku XX - do Orłowa w pow. giżyckim, gdzie mieścił się też urząd pocztowy, któremu podlegała. Niemiecka nazwa wsi, Friedrichsheide, ustalona została w roku 1938. GARBAS - obecnie poza granicami powiatu - związany był integralnie z ziemią olecką od najdawniejszych jej dziejów. Założony został w 1548 roku i liczył w 1938 roku 815 mieszkańców.

GĄSIOROWO, GĄSIORÓWKO. W roku 1553 książę Albrecht nadał Stańkowi, Grzegorzowi, Łazarzowi i Szymonowi z Golubia 8 włók w zamian za 8 włók sołeckich nad Jeziorem Oleckim Wielkim. Cztery włóki otrzymali w Golubiu, pozostałe cztery "za rzeką Legą przy moście, którędy droga wiedzie do Kleszczewa", czyli w Gąsiorowie. Już w roku 1475 wielki mistrz H. von Richtenberg wyznaczył tu 3 włóki, na których powstały Stare Golubie w pow. ełckim. W 1553 roku książę Albrecht nadał Pawłowi z Golubia i jego synowi oraz Stańkowi z Golubia i jego braciom młyn i folusz oraz dwie włóki za Legą między Kleszczewem a Jelitkami na prawie chełmińskim. Gąsiorowo miało powstać w wyniku oddzielenia się w 1719 roku od wymienionych posiadłości. Obie te wsie były zamieszkałe przez wolnych chłopów chełmińskich. W 1938 roku Gąsiorowo liczyło tylko 65 mieszkańców i dzieci szkolne uczęszczały do jednoklasowej szkoły w Babkach Gąseckich. W tym samym roku Gąsiorowo otrzymało niemiecką nazwę Klinken. Wcześniej używane nazwy tej miejscowości to Gross Gonschorowen, Gonziorowen, Gonsoroffen. Dwór Gąsiorówko nazwano Kleinkioewen.

GĄSKI. Wieś ta zakładana była dwukrotnie. Pierwsza lokacja miała miejsce jeszcze w czasach krzyżackich, w 1519 roku. Być może, nie powiodła się, gdyż dwadzieścia lat później, w 1539, książę Albrecht nadał tu za pośrednictwem swego starosty w Stradunach Marcinowi Gąsce i jego synowi 6 włók sołeckich z zadaniem założenia wsi czynszowej na prawie chełmińskim na 60 włókach. Szkoła powstała w Gąskach podczas reformy szkolnictwa w Prusach w latach czterdziestych XVIII wieku. W tym samym czasie, dokładnie w 1741 roku, zbudowano w Gąskach kościół, a w 1749 założono parafię. Parafia w XVIII i niemal do końca XIX wieku była całkowicie polska. Od 1860 roku Gąski posiadały urząd pocztowy, a w latach międzywojennych - inne urzędy i instytucje niezbędne do obsługi ludności wiejskiej: urząd stanu cywilnego, kontroli mięsa, posterunek żandarmerii i in. W roku 1938 wieś liczyła 675 mieszkańców. Starą nazwę Gonsken zastąpiono niemiecką Herzogskirchen. W roku 1912 według oficjalnych statystyk na 3113 parafian jedynie 1000 zaliczano do Mazurów, pozostałych do Niemców, ale od pastora wymagano tu znajomości języka polskiego aż do II wojny światowej.

GIŻE to wieś chłopska czynszowa, założona 25 lipca 1553 roku przez Wojtka i Stanisława - braci pochodzących z Giż w starostwie ełckim. Kupili oni 4 włóki sołeckie, a na 40 założyli wieś między Dudkami a gospodarstwem sołtysa Zajdy. Istniała we wsi dwuklasowa szkoła, założona około 1740 roku, urząd pocztowy, a po roku 1911 - przystanek kolejki wąskotorowej. Wieś liczyła w 1938 roku 587 mieszkańców. Inna jej nazwa to Giesen, w której zachował się rdzeń nazwiska założycieli, pochodzących, być może, ze znanego na Mazurach rodu Giżyckich.

GOLUBIE WĘŻEWSKIE założone zostały na prawie lennym jako majątek ziemski, kiedy książę Albrecht zapisał 12 maja 1565 roku Kasprowi von Nositzowi 110 włók położonych obok Stacz. Obszar, który posiadał von Nositz, rozciągał się na pograniczu starostwa straduńskiego i węgorzewskiego, dotykając jeziora Rdzawego i wsi Wężewa. W 1589 r. von Nositz sprzedał 16 włók, na których znajdowało się Rdzawe, sołtysowi ze Szczybał - Stańkowi - oraz Mikołajowi Golubiowi i Szymonowi Gucowi. W roku 1601 Jakub Szwan, Stanisław Growadzki i Maciej Pęcki kupili wieś Golubie z 44 włókami na prawie lennym. Pod koniec XVIII wieku miejscowość ta składała się z dworu i wsi szlacheckiej. Szkoła w Golubiach powstała w 1811 roku.
Miejscowość ta należała do parafii w Cichach, gdzie później mieścił się także urząd stanu cywilnego. Posterunek żandarmerii i urząd kontroli mięsa w okresie międzywojennym znajdował się w Wężewie. W 1938 roku Golubie Wężewskie liczyły 244 mieszkańców i nosiły niemiecką nazwę Friedberg. Wcześniejsze nazwy tej miejscowości to Gross Golubien, Gollubien.

GOLUBKI wzmiankowane już były w 1541 roku, kiedy to starosta straduński, Kasper von Aulack, odnowił Wojtkowi i Marcinowi z Golubia przywilej na trzy włóki. Inny starosta książęcy - Wawrzyniec von Halle, znany też jako Reinke, w roku 1564 sprzedał Grzegorzowi, Maciejowi, Jakubowi, Stańkowi Jędrysiowi trzy włóki sołeckie, powierzając im zadanie założenia wsi czynszowej na prawie chełmińskim na 30 włókach. Golubki należały do parafii oleckiej i posiadały szkołę jednoklasową, która założona została w 1743 roku. Wieś liczyła w 1938 roku 403 mieszkańców i otrzymała niemiecką nazwę Kalkhof. Wcześniej używane nazwy tej miejscowości: Golubie, Gollubien.

GORCZYCE stanowiły dawniej część wsi Monety. Powstały w 1563 roku, kiedy książę Abrecht nadał Stanisławowi Regce i Piotrowi Ginie, sołtysom z Przekopki, braciom Bartoszowi, Janowi Tomkowi i Marcinowi z Golubia oraz Bartoszowi Sędkowi - tytułem odszkodowania za bliżej nieokreślone straty - nowy młyn. Otrzymali oni też prawdopodobnie 15 włók boru w starostwie straduńskim. Wieś była wolna, a młyn przekazano nowym właścicielom dziedzicznie. W XVIII wieku Gorczyce posiadali przejściowo Ciesielscy, szlachta polska, w związku z czym wieś zaliczana była do szlacheckich, ale około 1800 roku przywrócono jej ponownie poprzedni stan prawny. Starą nazwę miejscowości Gorczitzen zamieniono w XX wieku na niemiecką - Gartenberg.

GORDEJKI powstały w 1557 roku, kiedy Krzysztof Glaubitz, starosta straduński, sprzedał Andrzejowi Gordejce trzy włóki sołeckie oraz Maciejowi Białemu z Zajd jedną włókę, zobowiązując ich do założenia wsi czynszowej na 40 włókach. W 1938 roku mieszkało w Gordejkach, które swą nazwę wywodzą od założyciela, 306 mieszkańców. Nazwa urzędowa, ustalona w 1938 roku, Gordeiken, zawiera stary rdzeń nazwy osobowej.

GRYZY zawdzięczają swą nazwę założycielom-sołtysom, którymi byli Jan i Stańko Gryza. Kupili oni w 1563 roku od księcia Abrechta, którego reprezentował starosta Wawrzyniec von Halle, trzy włóki sołeckie i założyli na 30 włókach wieś czynszową na prawie chełmińskim. Dokument lokacyjny zaginął i został odnowiony w roku 1616. W XVII i pierwszej połowie XVIII wieku mieszkali tu sami Polacy. Szkoła została założona w Gryzach pod koniec XVIII wieku, a ostatni budynek szkolny wybudowano między rokiem 1928 a 1930. Przed II wojną światową mieszkało w Gryzach 335 osób. Wieś miała pocztę, gospodę, stację kolejki wąskotorowej i kilku rzemieślników. Urzędowa nazwa wsi - to Griesen. Wcześniej używane: Gryzowa Wola, Griesch.

GUTY - to majątek należący od 1567 roku do rodziny Wojdowskich. Jego powstanie przedstawiono w rozdziale "Jak założono Olecko", gdyż Adam Wojdowski był zasadźcą-sołtysem miasta. Około 1800 roku cały obszar dawnej posiadłości Wojdowskich stanowił majątek szlachecki. Szkoła powstała tu w roku 1902. Miejscowość ta w 1938 roku należała do parafii Wieliczki i liczyła 206 mieszkańców. Nosiła nazwę Gutten. Wcześniej nazywana była Guttek i Gutteck.

GUZY - to wieś licząca w 1938 roku 262 mieszkańców. Nazywała się Guhsen, ale wcześniej nosiła też nazwy Guss i Gusen. Powstała w 1565 roku, kiedy książę Albrecht nadał staroście węgorzewskiemu - Wawrzyńcowi Rochowi, 50 włók boru na prawie lennym, z sądownictwem wyższym i niższym, zobowiązując go do jednej służby zbrojnej w towarzystwie giermka. Miał tam powstać młyn i karczma. Wiadomo, że w 1760 r. powstała szkoła jednoklasowa i że w XVIII wieku była to wieś chełmińska, zamieszkała przez wolnych chłopów. Duży majątek, liczący niegdyś około 2000 morgów, ulegał stopniowo rozdrobnieniu wskutek podziałów i parcelacji. Powstanie i daną świetność tej miejscowości przypominał napis, jaki w niej widniał jeszcze w 1937 roku: "Szlachecki Majątek Guzy".

IMIONKI stanowiły niewielki majątek ziemski, który powstał na skutek nadania przez księcia Albrechta między Wieliczkami a Margrabową pierwszemu pastorowi oleckiemu czterech włók boru. Nadania dokonał książę w czasie swego pobytu w Olecku w 1564 roku, potwierdził je przywilejem w dwa lata później. Od nazwiska pastora, Wawrzyńca Prostki, majątek ten nosił nazwę Prostkergut lub Prostker Gutchen.

OLECKO Czasy, ludzie, zdarzenia Tekst: Ryszard Demby